Hoe verstandig is de afschaffing van het STAP-budget voor de arbeidsmarkt?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: hoofdeconoom Thijs Knaap over de vraag of de afschaffing van het STAP-budget een verstandig idee is. “Niets is zo duur als iemand die zijn baan verliest en niet meer aan het werk komt.”

Anderhalf uur. Het STAP-budget van 10 miljoen euro was maandagochtend in die korte tijd vergeven. De subsidiepot van de overheid, die is bedoeld voor scholing die opleidt voor de arbeidsmarkt, is daarmee nog altijd onverminderd populair. Ondanks de aangescherpte regels. Om te voorkomen dat overheidsgeld wordt gebruikt voor opleidingen van te slechte kwaliteit, heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de bezem door het aanbod gehaald. In deze ronde was alleen nog budget aan te vragen voor OCW-erkende opleidingen en cursussen. Een ander verschil met voorgaande rondes is dat er dit keer 'maar' 10 miljoen euro beschikbaar was. In eerdere rondes was dat bedrag een stuk hoger: in mei zat er 34 miljoen euro in de pot. Op 15 november wordt er opnieuw 10 miljoen euro uitgetrokken. Dat is gelijk de laatste ronde, het kabinet heeft vanwege bezuinigingen besloten dat de subsidieregeling per 2024 stopt. Hoe verstandig is dat met het oog op het belang van een dynamische arbeidsmarkt?

Voeding voor inflatie

“Het is goed dat de overheid de uitgaven wat terugbrengt”, zegt Knaap. “De tekorten lopen nu best flink op in tijden dat het economisch eigenlijk heel goed gaat. Dat is voeding voor inflatie. Ook geldt het aloude adagium dat je in tijden dat het goed gaat geld verdient. Geld dat je in tijden dat het minder gaat kunt besteden. Dus in dat opzicht begrijp ik het wel. Immers, die miljoenen die niet worden uitgegeven kunnen direct worden ingeboekt als bezuiniging. Dat er ook kosten zijn op lange termijn doet er even minder toe in de Haagse logica.” Daar komt volgens Knaap nog bij dat de kritiek op het aanbod stevig was. “Vandaar de aanscherping van de regels bij deze laatste ronde. Maar wat ze niet hebben aangepast, is de aanmeldprocedure. Dat snap ik dan weer niet. Het systeem voelt oneerlijk, het is een loterij. Degene die geluk heeft, of handig is en op tijd inlogt met meerdere devices, maakt een grotere kans.”

Maar ondanks het feit dat het niet eerlijk voelt voor Knaap, zijn volgens hem de voordelen van een vrij toegankelijk opleidingspotje ook breed aanwezig. “Voor de komst van het STAP-budget kon je studiekosten als aftrekpost opvoeren. En als je keek wie dat dan deed, dan waren dat vooral de mensen met een hoog inkomen. Dat is misschien ook wel logisch; je moest de kosten van de opleiding namelijk voorschieten. En dat was voor de lagere inkomens best risicovol; krijg ik het geld wel terug? Gaat de belastingdienst akkoord? Dat dilemma speelde bij de hogere inkomens veel minder.” Bovendien, als je in een hoger belastingtarief zit, krijg je ook automatisch meer terug van de Belastingdienst. Kortom, het was een regressieve regeling, die goed was voor de rijke mensen en minder interessant voor degenen met lagere inkomens. Knaap: “Het STAP-budget bracht daarin verandering; een simpele regeling, waarbij je 1.000 euro uitdeelt aan mensen die zich willen bij- of omscholen. Dat blijkt succesvol. Van eerdere budgetten werd minder goed gebruikgemaakt. Met STAP lukt het de overheid wel om mensen te stimuleren om te gaan leren.”

Startkwalificatie

Vanuit dat oogpunt doet de afschaffing van het STAP-budget de wenkbrauwen van Knaap dan ook fronsen. “In Nederland vinden we onderwijs heel belangrijk. Je moet verplicht naar school totdat je een startkwalificatie hebt. Die school wordt grotendeels voor je betaald. Dat doen we omdat het land behoefte heeft aan goed opgeleide mensen. Maar ja, als je dan eenmaal die startkwalificatie hebt, heb je nog een hele weg te gaan. De arbeidsmarktcarrière beslaat tegenwoordig 40 tot 45 jaar en in die periode mag je het helemaal zelf uitzoeken. Er is geen verplichte scholing meer. En nu helpt de overheid je ook niet meer. Het is een vrij harde knip die wordt gemaakt.” Ook omdat het belang van goed opgeleide mensen groot is voor de samenleving, weet de APG-econoom. “We willen mensen met goede skills op de juiste plek, waar ze productief zijn. Daarvoor is het nodig dat je mensen helpt om zichzelf af en toe bij- of om te scholen. Gewoonweg omdat de wereld verandert en je soms wel wat scholing kunt gebruiken. Zeker als je in een sector zit waar het allemaal wat moeizamer gaat. Juist dan moet je de kans grijpen om je te laten bijscholen. Daar ben je niet alleen zelf bij gebaat, ook voor de arbeidsmarkt is dat goed. Je bent namelijk productiever in een sector waar het wel goed gaat. Een opleiding kost geld, maar niets is zo duur voor de BV Nederland als iemand die zijn baan verliest en niet meer aan het werk komt.”

Knaap spreekt in dat kader over een dynamische arbeidsmarkt. “Dat is de droom van elke beleidsmaker en econoom. In zo’n markt kunnen mensen bij een schok namelijk snel reageren. En schokken komen er, neem alleen al de opkomst van artificiële intelligentie. Dit gaat volgens sommigen voor grote veranderingen zorgen. En ja, om weerbaar en flexibel te zijn, en om daarop te kunnen inspelen, is nou eenmaal onderwijs nodig. Het helpt als je dat onderwijs toegankelijk maakt, zoals de overheid dat nu nog met het STAP-budget doet.”