Nederland vergrijst. En dat heeft invloed op van alles en nog wat, op bijvoorbeeld de woningmarkt, het zorgstelsel, de economie, de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel. In een reeks artikelen behandelen we deze onderwerpen aan de hand van interviews met een expert en met mensen die onderdeel uitmaken van de grijze golf. Deze keer actuaris Caroline Bruls van APG en ondernemer Appie El Hatri (61) over de invloed van de grijze golf op ons pensioenstelsel.

“Als de levensverwachting stijgt, heeft dat gevolgen voor de pensioenen”, begint Bruls. Immers, een stijging van de levensverwachting betekent dat pensioenen langer moeten worden uitgekeerd. “In het huidige pensioenstelsel werkt het zo dat als de levensverwachting stijgt, de dekkingsgraad daalt. De financiële positie van pensioenfondsen wordt dus slechter. Ook zal de premie moeten worden verhoogd voor de pensioenen in de toekomst. Of we kunnen pas later met pensioen.”

Toch spreekt Bruls over een robuust pensioensysteem. “We hebben het in de basis goed geregeld in Nederland.” Zij doelt op het driepijlermodel. “De eerste pijler, de AOW, is er voor alle Nederlanders. Ongeacht of je nu hebt gewerkt of niet.” Het systeem wordt via de omslag gefinancierd; de werkenden betalen voor de AOW-gerechtigden. Daar zit een uitdaging door de steeds ouder wordende bevolking, erkent Bruls. “Dan is er een aantal knoppen waaraan kan worden gedraaid. E n daarvan is de verhoging van de AOW-leeftijd. Toen die op 65 jaar werd vastgesteld, werden we een stuk minder oud dan nu. Om de verhouding tussen de periode dat mensen werken en pensioenpremie betalen en de periode dat zij pensioen ontvangen in evenwicht te houden, is vastgelegd dat de AOW-leeftijd meebeweegt met de levensverwachting.” Andere maatregelen kunnen een verhoging van de premie zijn, of het op termijn verlagen van de uitkering. Dat laatste lijkt Bruls echter onverstandig. “Dat heeft verschillende redenen. Je raakt hiermee de mensen met een klein pensioen keihard. Dat wil je niet. Bovendien heeft dit ook direct invloed op de economie, het bestedingsniveau van de ouderen daalt daardoor.”

Aanvullende regeling

Naast de eerste pijler is er de tweede pijler; de pensioenopbouw via de werkgever. “Zo’n 90 procent van de werkgevers heeft een aanvullende pensioenregeling. Hierdoor krijgen gepensioneerde werknemers een aanvullende uitkering bovenop de AOW-uitkering”, legt Bruls uit. De tweede pijler wordt gefinancierd door kapitaaldekking. Dit is, anders dan het omslagstelsel voor de AOW, een financieringsstelsel waarbij werknemers elke maand pensioenpremie afdragen aan een pensioenfonds, die dat vervolgens belegt en in de toekomst maandelijks uitkeert als de pensioengerechtigde leeftijd van deelnemers is bereikt. “Deze is daardoor minder gevoelig voor de vergrijzing.”

Ook is er een derde pijler; een pensioenproduct op een geblokkeerde rekening, dat uiterlijk tot uitkering moet komen als deelnemers de AOW-gerechtigde leeftijd plus 5 jaar hebben bereikt. Bruls: “Dit zijn bijvoorbeeld (fiscaal) gereguleerde pensioenproducten en het pensioen voor zzp’ers. Sommigen scharen onder die pijler ook spaargeld of de eigen woning. Ik zie dat meer als de vierde pijler, die kan worden ingezet als mensen met vervroegd pensioen willen gaan. Dan laten ze hun pensioenopbouw ongemoeid, maar verkopen ze hun huis, gaan kleiner wonen en het geld wordt dan gebruikt als oudedagsvoorziening. Hebben ze eenmaal de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, dan ontvangen ze AOW en een pensioenuitkering.”

Invloed beurs en renteschokken

Kijkend naar de statistieken zegt Bruls (op de foto hierboven) overigens dat de invloed van de stijgende levensverwachting op de pensioenen te overzien is. “Zeker als je het vergelijkt met de invloed die schommelingen op de beurs of renteschokken daarop hebben. De invloed van bijstellingen van de levensverwachting valt daarbij echt in het niet.” Overigens houdt APG volgens Bruls nauwkeurig de ontwikkeling van de levensverwachting bij. “Hoewel we nog steeds ouder worden, stijgt de levensverwachting niet meer zo snel als in de afgelopen honderd jaar. De grootste winst qua verbetering van levensomstandigheden en gezondheid is inmiddels wel behaald. Die prognose van de levensverwachting wordt elke een of twee jaar bijgesteld, en blijft zo vrij actueel. Dat moet ook, want er zijn natuurlijk constant ontwikkelingen die invloed hebben op de levensverwachting.”

Bruls merkt daarbij op, als zij diezelfde statistieken bekijkt, dat mensen gemiddeld genomen steeds later met pensioen gaan. “Kijk, de verhoging van de AOW-leeftijd werkt dit natuurlijk in de hand. Maar ook de mensen die met vervroegd pensioen gaan, doen dat gemiddeld later dan pakweg tien jaar geleden. Dus waar mensen vroeger bijvoorbeeld met 63 jaar stopten met werken, doen ze dat nu op hun 65ste.”

Doorsneepremie verdwijnt

Het driepijlersysteem is niet uniek in de wereld, de goede balans tussen de eerste en tweede pijler wel. Dit verzekert een groot deel van het vergrijzende Nederland van een inkomen op latere leeftijd. “Van het totale pensioen komt gemiddeld ongeveer een derde uit de eerste pijler, twee derde uit de tweede pijler”, weet Bruls. “Dat zal in het vernieuwde stelsel ook zo zijn. Een verschil tussen het huidige en het vernieuwde stelsel is wel dat de doorsneepremie verdwijnt.”

De doorsneepremie is een gelijk premiepercentage voor alle deelnemers met een gelijke pensioenopbouw. Het houdt simpel gezegd in dat jongeren later minder pensioen krijgen voor hun ingelegde premies. Ze betalen dus relatief te veel. Hoe zit dat precies? Nu is het zo dat iedere 100 euro die een 24-jarige inlegt, nog ruim veertig jaar de tijd heeft om meer waarde te creëren. Dat kan bijvoorbeeld via beleggingen of rente. Maar iedere 100 euro die een 64-jarige aan pensioenpremie inlegt, heeft vrijwel geen tijd meer om te renderen en toch levert 100 euro van een 64-jarige evenveel pensioen op als 100 euro van een 24-jarige. Dat kan omdat het hoge rendement van jongeren óók wordt gebruikt voor het pensioen van ouderen. Dat was decennialang een werkbaar systeem, want de meeste mensen bleven lang bij dezelfde werkgever en hetzelfde pensioenfonds. Een jongere wordt vanzelf oud en zou dus jaren later worden gecompenseerd door de nieuwe jongeren. Door de veranderende arbeidsmarkt kwam dit systeem onder druk te staan. “De afschaffing van de doorsneepremie in het nieuwe regime is ook met het oog op de vergrijzing een verstandige keuze. De doorsneepremie wordt hoger naarmate de vergrijzing binnen een pensioenfonds toeneemt, omdat pensioenopbouw van oudere deelnemers duurder is. Daaraan moet iedereen dan bijdragen. In het nieuwe systeem wordt de premie individueel. Iedere euro die jongeren aan pensioen betalen, gaat straks in een eigen potje”, aldus Bruls. Zij haalt daarbij ook meteen maar de mythe onderuit dat er door de vergrijzing onvoldoende geld voor jongeren overblijft. “Dat is pertinent niet waar, in het oude systeem niet en zeker niet in het vernieuwde stelsel.”