"Als iederéén op zijn 40e met pensioen gaat, stort onze maatschappij in"

Doorwerken tot je 67e en daarna genieten van je oude dag. Of kan het ook ánders? Een zoektocht naar Plan P: vernieuwende ideeën en alternatieve scenario’s voor de inrichting van leven, werk en pensioen. Omdenken voor en door jong en oud.

In deze slotaflevering: Drie APG’ers over millennials die streven naar financiële onafhankelijkheid om eerder te stoppen met werken.

Rondscharrelen in de moestuin bij je huisje in de Zweedse bossen. De luxe hebben om op dinsdagochtend niet achter je laptop te schuiven maar lekker te gaan wandelen. Een opleiding voor boswachter volgen of eindelijk dat pop-up restaurantje openen. Zomaar wat dromen van mensen over hun pensioenperiode. Alleen komen deze dromen niet van zestigers, maar van een twintiger en twee dertigers: Rowan (27), Saska (30) en Puck (33). En ze willen die dromen niet pas waarmaken na hun 67^e, maar liefst vóór hun veertigste of nog eerder. Elders op apg.nl laten we deze millennials aan het woord over hun levensinstelling en de manier waarop ze hun vroegpensioen financieren.

Haalbaar en wenselijk?   

De FIRE-filosofie (Financial Independence, Retire Early) speelt daarin een belangrijke rol: het zo vroeg mogelijk in je leven bereiken van financiële onafhankelijkheid door (sober) te leven van het rendement van je beleggingsportefeuille. Dat klinkt mooi, maar is het ook haalbaar en maatschappelijk wenselijk? We vroegen het Charles Kalshoven, Thijs Knaap en Eduard Ponds, alle drie werkzaam bij APG voor de afdeling Asset Management, die verantwoordelijk is voor het beleggen van 560 miljard euro aan pensioengeld (stand november 2020) voor 4,7 miljoen deelnemers via de aangesloten fondsen. Het leidde tot vijf kanttekeningen (maar ook twee winstpunten).    

Kanttekening 1: Professionele beleggers realiseren meer rendement

FIRE-adepten leggen zoveel mogelijk van hun inkomen opzij om te beleggen, soms zelfs de helft.    Kunnen jonge mensen zelfstandig wel voldoende pensioenkapitaal opbouwen voor hun vroege ‘oude dag’? Charles Kalshoven: “Mensen willen steeds meer zelfvoorzienend en onafhankelijk zijn, dat is een maatschappelijke trend. Ze willen zonnepanelen om in hun eigen energie te voorzien en steeds vaker hun eigen pensioenvoorziening regelen. Maar als individueel belegger kun je nooit de resultaten en risicospreiding evenaren van een professionele partij. Als APG kunnen wij een mooie mix hanteren tussen bijvoorbeeld aandelen, vastgoed en langetermijnbeleggingen in infrastructuur, waarmee we ook nog eens een maatschappelijke bijdrage leveren.”

Eduard Ponds, naast zijn functie bij APG bijzonder hoogleraar Economie van Collectieve Pensioenen aan de Universiteit van Tilburg: “Keer op keer komt uit onderzoek naar voren dat professionele beleggers betere resultaten realiseren dan individuele beleggers.” 

Kanttekening 2: Individuele pensioenbeleggers dragen zelf langlevenrisico

De FIRE-aanhangers zelf denken daar overigens anders over. Ze gaan vaak uit van een verwacht rendement (inclusief dividend) van minstens 7% op hun beleggingsportefeuille. Vier procent om van te kunnen  leven, 3% voor inflatiecorrectie. “Het verwachte rendement op aandelen en vooral obligaties is niet meer zo groot als vroeger,” waarschuwt Kalshoven. “Dat merken wij bij APG zelf ook,” vult collega Thijs Knaap aan. “Dus als je rekent op gemiddeld 7% rendement, dan ben je misschien toch wat te optimistisch.”

Bovendien lopen FIRE-aanhangers het risico om aan het eind van hun pensioenkapitaal een stukje leven over te houden, rekent Ponds voor. “Als je 4% aan je pensioenkapitaal onttrekt en een beleggingsbeleid hebt met 50% aandelen en 50% obligaties, dan ga je de komende dertig jaar waarschijnlijk niet failliet. Maar daarna wordt het kritiek, terwijl de levensverwachting steeds verder toeneemt, naar honderd jaar of meer.” Pensioenfondsen vangen dat langlevenrisico op met collectieve reserves. Knaap: “Mensen kunnen zo lang ze leven pensioen krijgen, omdat je kunt putten uit een grotere pensioenpot en niet iedereen even oud wordt. Als je al met je veertigste met pensioen gaat en honderd wordt, loop je het risico dat je te weinig spaart voor die zestig jaar.”

Op de foto: Charles Kalshoven

Kanttekening 3: Als de beurs instort, zit je zonder (voldoende) pensioenkapitaal   

Voorjaar 2020 ging een derde aan beurswaarde verloren door de coronacrisis. In 2008 beleefden we een financiële crisis. Kalshoven: “Als je als zelfstandig belegger een aandelenkrach meemaakt, of hebt belegd in een bedrijf dat failliet gaat, dan kun je je vermogen en daarmee je pensioen in rook zien opgaan.” Individuele beleggers nemen bij een beurscrash soms de verkeerde beslissingen, stelt Knaap, zoals op het laagste punt van de markt aandelen verkopen of onverantwoorde risico’s aangaan. “Als je zelf tonnen hebt gespaard en de helft verdampt, dan levert dat bovendien veel stress op en slaap je slecht.” Een professionele belegger als APG heeft ook last van die inzakkende aandelenmarkt, erkent Knaap, maar raakt niet in paniek en kan tijdelijke verliezen gemakkelijker opvangen en compenseren.

Kanttekening 4: Zelf je pensioenvermogen beheren is hárd werken

Zeker in een crisis missen mensen vaak de kennis en ervaring om zelf hun pensioengeld te investeren, stelt ook Ponds. De meeste mensen willen dat volgens hem ook helemaal niet. “Ze vinden het belangrijk dat hun werkgever een goede pensioenregeling aanbiedt, maar ze zijn niet geïnteresseerd in de details, zo blijkt uit onderzoek.” Het is ook gewoon veel werk om je kapitaal zo goed en duurzaam mogelijk te beleggen tegen zo laag mogelijke kosten en een acceptabel risico, stelt Knaap. “Wij hebben daar bij APG met zo’n duizend collega’s een dagtaak aan. Dus wij kijken naar aanhangers van FIRE zoals de bouwvakker naar de doe-het-zelver: misschien kúnnen sommige mensen wel zelf beleggen voor hun pensioen, maar waarom zouden ze dat wíllen? Eigenlijk ben je dan nog steeds niet vrij, maar heb je er een nieuwe baan bij.”

Op de foto: Thijs Knaap

Kanttekening 5: De maatschappij komt tot stilstand door te veel vroegpensionado’s

De drie APG’ers plaatsen dus de nodige kanttekeningen bij de FIRE-filosofie. En dan hebben ze het nog niet eens over het feit dat vroegpensionado’s vrijwillig afzien van hun grootste verdienpotentieel - ná je veertigste - en de vreugde, identiteit en zelfverwerkelijking die werk met zich kan meebrengen. “Je investeert te kort in opleiding, ervaring en netwerk om later in je loopbaan voluit te kunnen profiteren van je opgebouwde menselijk kapitaal,” aldus Kalshoven.

Hun grootste bedenkingen liggen echter op maatschappelijk gebied. “Als we allemaal op ons veertigste met pensioen gaan, wie moet dan de espresso’s serveren op het terras, je haar knippen en je kinderen lesgeven?” lacht Knaap. Ponds zegt het wat stelliger: “We moeten oppassen voor een generatie van freeriders, drop-outs die geen bijdrage leveren aan de samenleving, maar wel gebruikmaken van de infrastructuur en bijvoorbeeld de zorg. Als er te weinig werkenden overblijven, kunnen we die collectieve voorzieningen niet meer financieren en stort onze maatschappij in.”   

Positieve punten

Toch zien de drie APG’ers wel degelijk ook positieve punten aan de wens van veel millennials om hun leven, werk en pensioen anders in te richten dan hun ouders:

Winstpunt 1: Geweldig! Twintigers en dertigers tonen eindelijk interesse in hun pensioen…   

“De meeste mensen onder de veertig houden zich niet bezig met hun pensioen en scheuren vaak niet eens hun UPO, hun Uniform Pensioenoverzicht, open,” verzucht Knaap, terwijl zijn twee collega’s instemmend knikken. “Jongeren vinden het een dodelijk saai, technisch en ingewikkeld onderwerp. Deze twintigers en dertigers verdiepen zich wél in hun pensioen, dat is een groot pluspunt.”

Winstpunt 2: … en ze pakken de financiële regie over hun leven: nóg mooier!

Aanhangers van de FIRE-filosofie leven sober, sparen veel en kijken vooruit. Knaap fungeert opnieuw als woordvoerder: “Deze millennials nemen zelf de financiële regie over hun leven en zijn zelfredzaam: een enorm positieve ontwikkeling. Ze hoeven geen dure auto omdat de buurman er één heeft, of een tophypotheek. Als mensen minder lenen en meer buffers hebben, kunnen we als samenleving ook beter economische schokken opvangen.”

Plan (A)P(G)

Kan APG de FIRE-aanhangers en andere millennials misschien halverwege tegemoetkomen, bijvoorbeeld door een deel van het pensioentegoed opneembaar te maken voor een sabbatical of hypotheekaflossing? Door de verplichte pensioenopbouw via werkgever en pensioenuitvoerder af te schaffen, zoals in het buitenland? Of door de collectieve pensioenpot in te ruilen voor individuele pensioenpotjes?

Er wordt bij APG hard nagedacht over pensioeninnovatie om beter aan te sluiten op andere voorkeuren in de maatschappij, is de eensgezinde reactie. Ponds: “We willen graag van de jonge generatie leren.” Bovendien zet het nieuwe pensioencontract al meer in op eigen verantwoordelijkheid van mensen en een verschuiving naar meer individuele pensioentegoeden. “Het gaat steeds meer op een gewone bankrekening lijken,” aldus Knaap. Maar het kost tijd om een pensioensysteem dat in honderd jaar is opgebouwd, aan te passen. Ook moeten we het goede ervan - principes als solidariteit, risicodeling en verplichtstelling - zien te behouden, vinden de APG’ers. Kalshoven: “Millennials ervaren dat misschien als paternalistisch, maar het merendeel van de Nederlanders vindt zelf sparen en beleggen lastig en wordt zo tegen latere armoede beschermd.” Oké, pa 😊.