Deze maand werd bekend dat Hongarije afziet van zijn vetorecht binnen de EU, waarmee het onder andere 18 miljard euro aan leningen aan Oekraïne dreigde te blokkeren. In dezelfde periode was al naar buiten gekomen dat vier parlementariërs uit de sociaaldemocratische fractie van het Europees Parlement zijn gezet wegens verdenkingen van corruptie. Als Europa nu iets laat zien, dan is het dat je anno 2022 niet meer weg komt met ouderwetse en corrupte vriendjespolitiek, betoogt Johan Barnard, hoofd International Public Affairs bij APG.
In september 2022 stelde de Europese Commissie voor om 7,5 miljard euro aan EU-subsidies voor Hongarije te bevriezen. De reden: zorgen bij de Commissie over corruptie en aanbestedingen door de Hongaarse overheid. Om te vermijden dat het uitstaande bedrag automatisch met 70 procent verlaagd zou worden, was het voor Hongarije belangrijk dat zijn ‘recovery plan’ vóór het jaareinde een goedkeuringsstempel uit Brussel kreeg. Daarnaast liep Hongarije het risico om 5,8 miljard euro uit het coronaherstelfonds van de EU mis te lopen. Om geld uit dit fonds te kunnen claimen, moeten lidstaten in een herstelplan laten zien waaraan ze dit gaan besteden. Maar in het geval van Hongarije zijn hier ook voorwaarden op het vlak van rechtsstaatsversterking aan verbonden. De deadline die Hongarije voor de goedkeuring van zijn plan van de andere lidstaten in de Raad van Ministers kreeg, was 19 december. Na die datum konden grote, voor Hongarije bestemde bedragen, namelijk niet meer bevroren worden.
Twee gijzelaars
Dat over het conflict tussen Hongarije en de rest van de EU een beslissing genomen moest worden, was dus al een paar maanden duidelijk. De andere EU-landen hebben die beslissing echter lang voor zich uitgeschoven en met de deadline in zicht nam de druk toe. Onder deze druk maakte de Hongaarse regering in mijn ogen een vergissing. Op de Ecofin, de vergadering van de Europese ministers van Financiën, blokkeerde Hongarije via zijn vetorecht twee besluiten waar unanimiteit voor nodig is: een besluit over 18 miljard euro aan leningen aan Oekraïne en een besluit over de implementatie van een wereldwijde afspraak over een minimumtarief voor de vennootschapsbelasting. Met deze twee ‘gijzelaars’ hoopte Hongarije op het niveau van de regeringsleiders een betere deal af te kunnen dwingen, ten opzichte van het EC-voorstel om 7,5 miljard euro te bevriezen.
Niet chanteren
De andere 26 lidstaten – inclusief Polen dat de laatste jaren met enige regelmaat sancties tegen Hongarije heeft geblokkeerd – lieten zich echter niet chanteren. Op vrijdag 9 december werd een juridische oplossing gevonden om met 26 lidstaten toch door te kunnen gaan met steun voor Oekraïne. Normaliter wordt voor dergelijke leningen een garantie afgegeven vanuit de EU-begroting. Daarvoor is echter een unanieme beslissing van de lidstaten voor nodig. Om dit te omzeilen, kozen de andere 26 lidstaten ervoor om zo’n garantie af te geven vanuit hun individuele lidstaatbegrotingen. In dat geval is alleen een meerderheid nodig die vóór is en uiteraard de instemming van elke lidstaat die een garantie stelt. Daardoor kon Hongarije alleen zijn eigen, zeer beperkte deel van de totale steun aan Oekraïne blokkeren. De overgrote bulk van de steun is afkomstig van de andere 26 lidstaten. Zo was de belangrijkste ‘gijzelaar’ van Hongaars premier Orbán dus bevrijd. De kwestie van het minimumtarief kan op een vergelijkbare manier worden opgelost. Om procedurele redenen kost dat wel meer tijd, maar het is wel degelijk mogelijk.
Op maandag 12 december stond Hongarije dus eigenlijk met lege handen. Bovendien had het met de poging tot blokkade van de financiële steun aan Oekraïne, nu ook nog grote broer Polen geïrriteerd. Polen is immers voorstander van een harde koers tegenover Rusland. Orbán kon moeilijk anders dan zijn blokkadepogingen staken. De ministers van de andere lidstaten besloten vervolgens om Orban een kleine uitweg te bieden, door net een beetje minder begrotingsgeld te blokkeren (6,3 miljard euro) dan oorspronkelijk voorgesteld. Ook keurden ze het Hongaarse ‘recovery plan’ goed, zodat daarvan geen bedragen vervallen. Voorwaarde is wel dat Hongarije een lange reeks aan eisen implementeert, die gericht zijn op verbetering van de rechtsstaat. Zo blijft de druk op Hongarije feitelijk bijna helemaal overeind, maar krijgt het wel een klein deel van het geld om het gezicht te redden. Nu de openbare financiën in Hongarije er slecht voor staan, heeft Orbán dat geld hard nodig en zal hij dus tempo moeten maken met die verbetering van de Hongaarse rechtsstaat.
Corruptieonderzoek
Al met al best een ingewikkeld verhaal, dat in de Europese pers tot veel verschillende conclusies heeft geleid over wie er nu ‘gewonnen’ heeft. Maar ik houd het op de Europese Commissie, het Europees Parlement en de 26 lidstaten. En bovenal heeft Europa als geheel gewonnen, want om een sterke Europese Unie te houden moet er in alle lidstaten sprake zijn van eerlijke concurrentieverhoudingen en een goed investeringsklimaat. Zonder rechtsstaat gaat dat niet.
Tegelijk met de Hongaarse kwestie wordt de aandacht in Brussel opgeëist door het spectaculaire Belgische corruptieonderzoek in het Europees Parlement. Het ziet ernaar uit dat de Griekse sociaaldemocratische vicevoorzitter (één van de veertien) van het Europees Parlement, Eva Kaili, zich heeft laten omkopen door Qatar. Dat hierover een grote rel is ontstaan, is natuurlijk terecht. Het is schandalig; laat daarover geen misverstand bestaan. Tegelijkertijd moeten we het in perspectief plaatsen. Kaili’s val is snel en diep en voorlopig lijkt het eerder een spectaculair incident dan een echt patroon. Bovendien hebben de Belgische opsporingsautoriteiten en de leiding van het Europees Parlement snel en effectief samengewerkt om de onderste steen boven te krijgen.
Het antwoord van de EU op de blokkadepogingen van Orbán en de samenwerking tussen de Belgische justitie en het Parlement laten zien: anno 2022 kom je in Europa niet meer weg met ouderwetse en corrupte vriendjespolitiek. Wat mij betreft is dat goed nieuws om de kerst mee in te gaan, in de hoop dat er belangrijke verbeteringen aankomen.