Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer Henny Crauwels (Senior Portfoliomanager Developed Markets Equities) over de vraag of de Digital Services Act van de Europese Unie gaat zorgen voor meer bescherming van onze grondrechten als we Facebook, Instagram of andere digitale platforms gebruiken. “We weten allemaal dat onze locatie bijgehouden wordt, wanneer we Google Maps gebruiken. En toch blijven we het doen, want het updaten van je navigatiesysteem kost veel geld en Maps is gratis.”
Voor grote digitale platforms zoals Facebook, Instagram en Amazon gold hij al, maar sinds 17 februari 2024 is de Digital Services Act (DSA) ook van toepassing op de kleinere platforms. Deze Europese richtlijn is gericht op een veiligere digitale ruimte waarin de grondrechten van gebruikers – zoals privacy – worden beschermd en moet zorgen voor een gelijk speelveld voor bedrijven. Gaat de DSA die beloften waarmaken? Ja en nee, zegt Crauwels.
“Bij die grondrechten van burgers gaat het met name om privacy. Facebook en Google, om twee voorbeelden te noemen, volgen je surfgedrag. Die data worden opgeslagen, maar je weet niet waar en om welke data het specifiek gaat. Dat gebeurt ook nog als je uitgelogd bent en Facebook volgt je – via zogeheten tracking pixels – zelfs nog als je überhaupt geen account hebt. Dat was waarschijnlijk de belangrijkste grondrechtenschending. Als gevolg van de Digital Services Act – maar ook door de Digital Market Act – moeten digitale platforms transparanter worden. Ze moeten bijvoorbeeld hun algoritmes openbaar maken, aangeven hoe ze gebruikers targeten met advertenties en al die informatie bewaren. Je kunt allerlei informatie die over je wordt bijgehouden, opvragen. En op platforms zoals Facebook en Instagram, bestaat de mogelijkheid tot een opt-out, waarmee je ervoor zorgt dat je online gedrag op andere websites niet meer gevolgd wordt. In die zin krijg je meer controle over je data.”
Praktijk weerbarstig
Tot zover de theorie, waarover Crauwels gematigd positief lijkt. De praktijk is echter weerbarstiger. Crauwels: “In de praktijk zullen maar weinig mensen de informatie opvragen die over hen wordt verzameld. En bij digitale platforms geldt nou eenmaal: als je niet betaalt voor het product, dan ben je zelf het product. De meeste mensen vinden het wel makkelijk om gratis Facebook, Snapchat, WhatsApp, Instagram en TikTok te gebruiken. En dan werkt het al snel zoals met het accepteren van cookies. Het is een heel gedoe om aan te geven welke je wel en welke je niet wilt, dus de meeste mensen accepteren ze gewoon meteen allemaal. Zo werkt het met de voorwaarden van digitale platforms ook. Het alternatief is om te gaan betalen voor een lidmaatschap. Zo bieden Facebook en Instagram in Europa een advertentievrij abonnement aan, maar daar betaal je dan wel tussen de tien en dertien euro voor. De vraag is hoeveel mensen daar gebruik van maken. Bovendien is het nog niet helemaal duidelijk of Meta (het moederbedrijf van onder andere Facebook en Instagram, red.) ook genoeg doet om aan deze regelgeving te voldoen.”
Kattenfilmpjes
De meeste mensen kennen het verschijnsel wel: kijk op Instagram een paar keer naar, bij wijze van spreken, een kattenfilmpje en voor je het weet krijg je steeds meer kattenfilmpjes aangeboden. De DSA moet ervoor zorgen dat gebruikers kunnen voorkomen dat ze in zo’n digitale bubbel of tunnel terechtkomen.
“Als gevolg van de DSA is Meta transparanter geworden over de manier waarop hun systemen de keuze maken om gebruikers bepaalde content aan te bieden. Verder hebben gebruikers de mogelijkheid gekregen om alleen nog de stories en reels aangeboden te krijgen van accounts die ze volgen, in chronologische volgorde, van nieuw naar oud. Bovendien kunnen ze resultaten bekijken die alleen op basis van de door hen ingegeven zoektermen gegenereerd zijn, en dus niet meer op basis van hun eerdere activiteiten en persoonlijke interesses. In beide gevallen wordt de aangeboden content dan dus niet meer gerangschikt door de systemen van Meta.”
Simpelweg betalen
Als gevolg van de Digital Services Act hebben gebruikers dus de mógelijkheid gekregen om meer inzicht te krijgen in welke data over hen verzameld worden en kunnen ze stappen zetten om de schending van hun privacy in te dammen. Maar het vereist wel veel eigen initiatief, bereidheid om zich te verdiepen in de beschikbare opties en tijd, óf de bereidheid om simpelweg voor de betreffende dienst te betalen – waarbij ze maar van de aanbieder van die dienst moeten aannemen dat er in dat geval geen data meer over hen worden verzameld.
Hoeveel gebruikers van digitale platforms al die moeite zullen nemen, wordt misschien nog wel het beste weerspiegeld door de koers van het aandeel Meta over de afgelopen twee jaar, die nauwelijks beïnvloed lijkt te zijn door de DSA.
Crauwels: “Al met al lijkt het erop dat de verdienmodellen van Facebook en Meta niet zijn aangetast door de DSA. Beleggers lijken er dus vanuit te gaan dat 99 procent van de gebruikers bereid blijft de voorwaarden van deze platforms op de koop toe te nemen. Als gevolg daarvan zal hun online gedrag gevolgd blijven worden en zullen ze gerichte, gepersonaliseerde advertenties blijven zien. We weten allemaal dat onze locatie bijgehouden wordt, wanneer we Google Maps gebruiken. En toch blijven we het doen, want het updaten van je autonavigatiesysteem kost veel geld en Maps is gratis. Het is goed dat er met de Digital Services Act iets gebeurt ter bescherming van gebruikers. Maar het wordt zeker niet perfect.”