“Wat is goede zorg? Daarover moeten we het meer met elkaar hebben”

Nederland vergrijst. En dat heeft invloed op van alles en nog wat, op bijvoorbeeld de woningmarkt, het zorgstelsel, de economie, de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel. In een reeks artikelen behandelen we deze onderwerpen aan de hand van interviews met een expert. Deze keer Patrick Jeurissen, hoogleraar Betaalbaarheid van zorg van Radboudumc, en pensionado en oud-zorgmedewerker Marianne van Keulen over de invloed van de grijze golf op ons zorgstelsel.

Ons zorgsysteem is helemaal niet zo slecht”, vindt Jeurissen. Zo is de toegang tot zorg in ons land volgens hem goed geregeld. “Er is altijd een ziekenhuis in de buurt. Bovendien is het betaalbaar en ook de kwaliteit van zorg is van een hoog niveau.” Maar, zegt hij ook, er is wel onderhoud nodig. “Het huidige zorgsysteem bestaat nu achttien jaar, en Nederland ziet er nu toch echt wel wat anders uit dan toen het werd geïntroduceerd. We vergrijzen, dat betekent een toenemende zorgbehoefte.”

Jeurissen maakt daarbij onderscheid tussen de langdurige zorg en curatieve zorg (zorg die zich richt op genezing en behandeling van acute en chronische lichamelijke aandoeningen). “Bij die laatste zijn er weinig problemen, hoewel de wachtlijsten wel oplopen. Dat kan problematisch worden. Maar over het algemeen is het een goed functionerend en betaalbaar onderdeel.” Dat is voor de langdurige zorg anders, weet Jeurissen. “Het gekke is dat we in vergelijking met andere landen, zoals Duitsland en Zweden minder zijn vergrijst, maar toch nu al de duurste ouderenzorg van de wereld hebben. Hoe dat kan? Nederlandse ouderen zitten relatief vaak in een verplegingshuis. En wij kijken heel anders tegen mantelzorg aan dan bijvoorbeeld Italianen. Wij vinden een rondje wandelen met onze dementerende moeder ook mantelzorg, terwijl een Italiaan dat past vindt als hij of zij de billen van zijn of haar moeder wast. Dat zijn echt grote cultuurverschillen en daarvoor betaal je een prijs.” Ook zijn er in bepaalde buitenlanden regels voor een hoge eigen bijdrage, weet Jeurissen. “Wie in Engeland meer dan 35.000 pond aan spaargeld heeft, inclusief de eigen woning, moet flink bijbetalen voor verpleeghuiszorg. Dat kennen wij helemaal niet.”

Verplichte verzekering
Volgens Jeurissen leunen ook veel andere landen op meer eigen betalingen, zoals Singapore waar mensen sparen voor zorg. “Hier wordt het publieke zorgstelsel deels gefinancierd vanuit de overheid en deels via de verplicht zorgsparen. Dit gebeurt onder de noemer Medisave. Dat is een persoonlijk spaarprogramma. Elke maand wordt er een percentage van het inkomen ingehouden en op het persoonlijke Medisave-account gestort. Hiermee wordt gespaard voor toekomstige uitgaven voor gezondheidszorg en pensioen”, legt Jeurissen uit. Bij ons zijn dit soort plannen nooit breed omarmd. De reden daarvan? Jeurissen: “Het systeem is voor gezonde mensen natuurlijk erg interessant, maar wie veel klachten heeft betaalt een hoge rekening. Met andere woorden; het zorgt in de praktijk voor ongelijkheid en het systeem is niet solidair.” Daar komt bij dat de groep Nederlanders, jong en oud, met chronische aandoeningen snel groeit tot meer dan tien miljoen. Bovendien verandert die groep. “Steeds vaker is er sprake van meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd, oftewel multimorbiditeit”, aldus Jeurissen.

Dat heeft gevolgen voor de zorg. “In Nederland is de chronische zorg veelal aandoening-specifiek georganiseerd, terwijl mensen met meerdere aandoeningen juiste behoefte hebben aan zorgmedewerkers die over de grenzen heen kijken. Om dit te veranderen is innovatie nodig. Niet alleen om de kwaliteit van hun zorg te verbeteren, maar ook om de kosten in de hand te houden. Dit is namelijk een heel dure groep, de één procent duurste patiënten is goed is voor 30 procent van de totale zorgkosten. En deze mensen kampen veelal met meerdere aandoeningen. Bovendien groeit deze groep. De voorspelling is dat in 2040 een op de drie Nederlanders twee of meer chronische aandoeningen zal hebben, en ruim een op de vijf drie of meer aandoeningen. Dus tegen de mensen die zeggen dat de vergrijzing de zorg onbetaalbaar maakt, zou ik willen zeggen; kijk eens naar deze kwetsbare groep. Deze mensen hebben enorm verschillende zorgbehoeften en ze doen daardoor een groot beroep op de beschikbare menskracht en middelen. Als je een verschil wilt maken, dan moet je juist hier innoveren.” 

Overhead en kwaliteitsregie
Innovatie is volgens Jeurissen sowieso belangrijk in de zorg. “De indirecte kosten voor bijvoorbeeld overhead en kwaliteitsregie zijn fors. Dat gaat om vele miljarden. Binnen het systeem moet beter op elkaar worden ingespeeld, met meer standaardisatie, samenwerking en vernieuwing.” Jeurissen stipt daarbij nog een ander belangrijk aspect aan, namelijk de intrinsieke motivatie van zorgverleners. “Zorgmedewerkers zijn tegenwoordig teveel bezig met randzaken; de administratie, het vastleggen van wat ze hebben gedaan. Terwijl de focus op de zorg moet liggen en op autonomie – en minder op de administratieve lasten. Als ze te veel met andere zaken bezig zijn, kunnen ze ontevreden worden, de motivatie verliezen en de zorg de rug toekeren. Als dat gebeurt, hebben we echt een groot probleem. Immers, het aantal ‘handen aan het bed’ is al beperkt.”

Jeurissen spreekt in dat kader ook, pathetisch, over de Bermudadriehoek. “Drie grote gevaren spelen een rol, namelijk de groeiende administratieve lasten, het beperkte multidisciplinaire denken en de te dure topzorg. In die driehoek verdwijnt onder meer ontzettend veel geld en daaraan zouden bestuurders, verzekeraars en de beleidsbepalers in Den Haag iets moeten doen. Makkelijk is dat niet, het is een heel economisch raamwerk. Maar ik vind dat men veel meer moet redeneren vanuit de zorg. Wat is nu goede zorg? Dáár moeten we het meer met elkaar over hebben.”