De zekerheid van een goed pensioen bepaalt mede iemands geluksgevoel. Dit blijkt uit een internationaal onderzoek onder drieduizend werkenden en gepensioneerden uit elf Europese landen. Het onderzoek werd uitgevoerd door APG Research en gefinancierd door Tilburg University.
Daarmee vormt pensioenkwaliteit, naast onderling vertrouwen en een goed (huidig) inkomen, een derde bepalende factor voor welzijn. En Nederlanders zijn het meest positief over hun pensioen, ontdekten onderzoekers Eduard Ponds en Evert Webers.
Wat bepaalt of iemand zich gelukkig voelt? Die vraag intrigeert wetenschappers wereldwijd al decennialang. Zo publiceert een vooraanstaande club van wetenschappers sinds 2012 jaarlijks het World Happiness Report, dat aangeeft hoe gelukkig de gemiddelde inwoner van een land is. Sociaal kapitaal – vertrouwen tussen mensen – en economisch kapitaal - het inkomen – spelen daarbij steevast een doorslaggevende rol. Dat laatste feit inspireerde APG Research tot een nieuw internationaal onderzoek: wat is de relatie tussen pensioen en een geluksgevoel? Is er ook sprake van pensioenkapitaal?
Die relatie is bijzonder sterk, bleek uit de reacties van meer dan drieduizend respondenten in elf Europese landen. Aan representatieve panels van werkenden en gepensioneerden werd gevraagd om het pensioensysteem in hun land te beoordelen. De ervaren kwaliteit van pensioeninstituties blijkt een derde bepalende factor te zijn voor welbevinden, ontdekten Eduard Ponds (senior researcher APG en hoogleraar Tilburg University) en Evert Webers (researcher APG). Nederland, Ierland en het Verenigd Koninkrijk lopen hierbij in tevredenheid voorop, terwijl Estland, Italië en Griekenland het minst enthousiast zijn.
Eerlijk, begrijpelijk en betrouwbaar
Ondanks al het gekrakeel over de nieuwe pensioenwet beoordelen Nederlanders hun pensioenstelsel sowieso veel positiever dan de inwoners van andere landen. Ze vinden het vaker eerlijk, goed te begrijpen en hebben er relatief veel vertrouwen in dat het pensioeninkomen straks voldoende is om hun leefstijl te kunnen voortzetten. Een mening die ze delen met professionals: het Nederlandse pensioensysteem wordt door Mercer en Allianz standaard tot de beste van de wereld gerekend.
Nog een verrassend feit: de meeste Nederlanders hebben ook relatief veel vertrouwen in de pensioenuitvoerders en in de overheid (als het gaat om pensioen). “Méér dan inwoners van andere Europese landen. In de media klinkt veel kritiek op het pensioenstelsel, maar uit ons onderzoek blijkt dat Nederlanders naar verhouding vinden dat het pensioenstelsel eerlijk is voor alle Nederlanders. Dat de verschillen in vertrouwen tussen ons land en andere landen zo groot zijn, was voor ons ook nieuw”, zegt Webers.
Pensioenzekerheid maakt gelukkig
Voor het onderzoek naar de relatie tussen pensioengeld en een geluksgevoel, brachten Ponds en Webers eerst het geluksgehalte van de afzonderlijke Europese landen in kaart. Daarna analyseerden ze in hoeverre dit samenhangt met tevredenheid over het pensioen.
Nederlandse werkenden en gepensioneerden voelen zich – in vergelijking met de rest van de Europeanen – vaker gelukkig. Bij vier op de tien werkenden wekt hun toekomstige pensioen een geluksgevoel op. Bij de gepensioneerden ervaren zelfs zeven op de tien dat.
In andere Europese landen lopen de gevoelens uiteen. In sommige landen, zoals Ierland en het VK, vinden vijf op de tien werkenden dat pensioen voor een geluksgevoel zorgt. Maar in Estland bijvoorbeeld denken slechts twee op de tien werkenden er zo over.
Pensioenstelsels verklaren verschillen
Ponds vermoedt dat veel verschillen verklaard kunnen worden door de pensioenstelsels die landen erop nahouden. “Je ziet dat mensen die minder blij zijn in landen wonen waar het pensioenstelsel voornamelijk door de overheid wordt geregeld, zoals in Frankrijk, Griekenland en Italië. Daar moet het pensioen grotendeels worden gefinancierd door de werkenden.” Dit zogenaamde omslagsysteem brengt veel onzekerheden met zich mee. Zeker met de toenemende vergrijzing weten inwoners immers niet of er straks genoeg werkenden zijn die hun pensioen kunnen opbrengen. Bovendien speelt de toekomstige politieke situatie ook een rol: hoe pakt die uit?
“Een kapitaalgedekt systeem, dat bijvoorbeeld Nederland, Ierland en de VK hebben voor hun werknemerspensioen, biedt veel meer zekerheid”, zegt Ponds. ”Dan zit er echt geld in jouw potje, dat in het verleden gespaard is via private pensioenfondsen. Daar kan niemand aankomen. De onderzoeksresultaten suggereren dan ook sterk dat het Nederlandse pensioenstelsel, ondanks alle kritiek erop, een belangrijke factor is waarom Nederland een van de gelukkigste landen van de wereld is.”
Positieve emoties
Ponds en Webers onderzochten ook welke emoties pensioenen oproepen. Webers: “Tot nu toe is daar in pensioenonderzoeken niet veel aandacht voor geweest. Terwijl wat mensen voelen en denken over pensioen wel bepalend is voor de keuzes die ze maken. En ook of ze tegen hun pensioen opzien of ernaar uitkijken. De verschillen daarin tussen de diverse landen zijn erg groot, dat is ook interessant.”
Ook hier bleek dat, in vergelijking met de inwoners van andere landen, de gedachte aan pensioen bij Nederlanders vaker positieve emoties zoals blijdschap, kalmte en een gevoel van controle oproept. Finland en Ierland scoren eveneens hoog. Terwijl landen met veel omslagpensioen die optimistische gevoelens het minst ervaren, zoals Griekenland en Estland.
Nog veel vragen
De onderzoeksresultaten leveren enerzijds uitgesproken meningen op, maar roepen ook vragen op die Ponds en Webers graag nader zouden willen onderzoeken. Zoals het fascinerende feit dat Finland volgens het World Happiness Report al jaren het gelukkigste land ter wereld is, maar dat je dat geluksgevoel niet terugziet in de beoordeling van hun pensioensysteem.
Wel staat door dit onderzoek buiten kijf dat pensioen mede het welzijn bepaalt. Ponds: ‘Het World Happiness Report en andere onderzoeksinstituten zouden pensioenkapitaal dan ook als indicator hiervoor moeten opnemen. Pensioenkapitaal hangt af van hoe je je pensioensysteem financiert en van de rol van de overheid in de private sector. Die taakverdeling, zagen we, is een factor van betekenis voor het geluksniveau van de verschillende landen.”