Om het onderwerp transparanter te maken en om het maatschappelijk belang te dienen, wordt pensioen een vast thema op Follow The Money, het platform voor onderzoeksjournalistiek.
Dat het nog een paar maanden duurt voordat pensioen een vaste plek krijgt op Follow The Money, betekent zeker niet dat hoofdredacteur en oprichter Eric Smit geen kaas heeft gegeten van het onderwerp. Zodra het namelijk ter sprake komt, praat hij honderduit over vermogensbeheer, kapitaaldekkingssysteem, hoe het omslagsysteem historisch geregeld is in Nederland en over pensioenkapitaal dat in het buitenland belegd wordt. “Ik ben geen pensioenspecialist en bekijk dit onderwerp dus van afstand. Licht kritisch en vooral nieuwsgierig”, onderbreekt hij zijn opsomming.
Als voorbeeld van zaken die hij beter wil begrijpen, noemt Smit de rendementsverschillen door de jaren heen - beleggen in Nederland versus beleggen in het buitenland - en de diversificatiestrategie. Of, zo stapt hij over naar alweer een ander onderwerp, de wijze waarop pensioenfondsen handelen ten opzichte van de commercieel opererende verzekeraars. “Dat vind ik intrigerend. Verzekeraars hebben een winstoogmerk en zorgen via allerlei pensioenproducten ervoor dat verzekerden van een zeker pensioen kunnen profiteren. Daar is de laatste jaren best veel verandering in gekomen. Van een pensioenbelofte met algemene zekerheid zijn we als samenleving overgeschakeld naar een systeem waarbij het risico naar burgers is verschoven. Zowel pensioenfondsen als verzekeraars gaan daarin mee. Dat is een bijzondere ontwikkeling.”
Rekenrente interessant, maar complex
Ook de actualiteit rondom dekkingsgraden en rekenrente houdt Smit bezig. “Nederland heeft een vrij uniek kapitaaldekkingssysteem en het concept van de rekenrente vind ik interessant. Deels is dat namelijk een rationele afweging en deels bijna een politieke afweging.” Zo interessant als hij het vindt, zo complex is het volgens Smit tegelijkertijd. En juist daarom zet de hoofdredacteur ook dit thema op de agenda van FTM.
Hij vervolgt: “Pensioenfondsen zijn immers rijker dan ooit en toch worden afspraken niet gehonoreerd. Met andere woorden: mensen denken dat hun pensioen mee zou groeien, geïndexeerd zou worden, maar dat wordt al jaren niet gedaan. Premies worden zelfs verhoogd. Hoe kan dat nou? Dat is voor mensen heel moeilijk om te verhapstukken en niet makkelijk uit te leggen. Maar wij willen mensen dat laten snappen.”
Verantwoordelijk voor beleggingskeuzes
Waar de rekenrente niet de verantwoordelijkheid is van pensioenfondsen, want door de overheid opgelegd, zegt Smit dat de fondsen wel afgerekend kunnen worden op hun beleggingskeuzes. “Denk aan de tabaksindustrie. Pas 22 (!) jaar na gigantische schadevergoedingen van Amerikaanse tabaksfirma’s besloten de fondsen hier dat ze niet meer in tabak beleggen. Dat was nota bene pas begin vorig jaar. Het is bizar hoe weinig standvastig er wordt opgetreden door overheden en pensioenfondsen.”
Als pensioenfonds moet je nadenken waar je in belegt, zegt Smit. En letten op zaken als (maatschappelijke) duurzaamheid en het bedrijfsmodel van bedrijven. “Journalisten kijken daar kritisch naar. En ook naar hoe efficiënt er belegd wordt. Welke kosten gaan daarmee gepaard? Kiest men voor private equity en zo ja welke? Wat levert het op, kan het efficiënter en kan er meer passief belegd worden zodat het management van die private equity firma’s niet zo belachelijk rijk wordt ervan? Ik suggereer niet dat dit een zwart/wit gebied is, maar het is complex en belangrijk. Het gaat om heel veel geld, van heel veel Nederlanders. En juist daarom gaan wij er echt goed aandacht aan besteden.”
Gebrek aan inhoudelijke kennis binnen journalistiek
Er is altijd wel aandacht voor pensioen geweest bij Follow The Money, maar om er echt goed in te duiken is een journalist nodig die de complexiteit doorgrond, zo legt Smit uit. “Je hebt iemand nodig die overal kennis van heeft. Van vermogensbeheer en gedragstoezicht tot beleggingsstrategie en wetgeving.” En dan nog is het niet eenvoudig om te communiceren over pensioen. “Zelfs mensen binnen de pensioensector zelf kunnen de vertaalslag naar het publiek nauwelijks maken.”
Maar het is volgens Smit niet alleen FTM dat pensioen links laat liggen. De Nederlandse journalistiek an sich besteedt volgens de hoofdredacteur niet genoeg aandacht aan het thema. “De financiële kennis in de journalistiek is te dun gezaaid. Pensioen is dan ook gewoon het moeilijkste dossier dat er is. Reden temeer dat wij terughoudend waren om ermee te beginnen: de ideale uomo universale in de journalistiek die de kennis in zicht heeft, is er nog niet. Máár die zijn wij nu aan het opleiden: namelijk Thomas Bollen. Hij is een paar jaar gerijpt en bijna klaar om zich op de pensioen problematiek te storten. We starten dan met het schrijven van goede uitlegartikelen, om de begripskloof tussen pensioensector en publiek weg te halen. Vervolgens kunnen we kritisch kijken naar de inhoud, zoals het pensioensysteem.”
Binnenkijken in de wereld van pensioen
APG ondersteunt duidelijke communicatie en het delen van kennis rondom pensioen en wil graag bijdragen aan het vergroten van de expertise binnen de journalistiek. Om die reden nodigt APG journalisten uit om over het onderwerp te praten. Smit reageert enthousiast op de uitnodiging. “APG heeft een enorme hoeveelheid kennis in huis, dus we gaan zeker op die uitnodiging in. Door achtergrondgesprekken te voeren begrijpen we beter hoe ons onderwerp van belang in de wedstrijd zit, toetsen we ons eigen inzicht en schrijven we betere stukken. Dat betekent overigens niet dat wij minder kritisch worden.”
Naast meer aandacht voor pensioen vindt Smit onderzoeksjournalistiek in het algemeen belangrijk. “Wij zitten politici achter de broek aan, zoeken uit waar gemeenschapsgeld blijft. Zaken die iedereen aangaan, houden wij tegen het licht. Zoals de prijs van een vliegticket. Hoe duur is dat eigenlijk, als je de subsidies, infrastructuur en kerosine meerekent? Het is onze plicht om bepaalde zaken uit te zoeken.”
De APG Summer Course is een inspiratiebijeenkomst voor pensioenfondsbestuurders van fondsen die klant zijn bij APG. Tijdens deze zomerschool dagen we bestuurders en onszelf uit met nieuwe inzichten van ‘buiten’.
Een van de sprekers was Eric Smit, hoofdredacteur van Follow The Money, het platform voor onderzoeksjournalistiek.