Leidt meer tevredenheid over het loon tot een hogere productiviteit?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Thijs Knaap, hoofdeconoom bij APG, over de vraag of meer tevredenheid over het loon leidt tot een hogere productiviteit.

Het bruto uurloon steeg vorig jaar met gemiddeld 7 procent. Dat is de grootste stijging sinds 1978, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). En ruim 1 procent meer dan de cao-lonen, die met 5,9 procent stegen.

Dat laatste is overigens niet bijzonder, in tijden van arbeidsmarktkrapte wordt vaker afgeweken van de cao-lonen. Werkgevers hopen met een extra plusje op het salaris medewerkers aan te trekken en tevreden te houden. Maar werkt dat ook zo? En leidt meer tevredenheid over het loon tot een hogere productiviteit?

Er is een correlatie
“De economische theorie zegt dat bij een arbeidsmarkt met vrije keuze lonen gelijk moeten zijn aan marginale productiviteit (het aantal producten dat door één extra arbeidskracht wordt geproduceerd, red.). Betaal je dat als werkgever niet, dan gaan mensen op zoek naar een andere baan”, aldus Knaap.

Maar het is volgens hem wel een heel simpel model. “Immers, je gaat ervan uit dat mensen een vaste productiviteit hebben en dat omzetten in geld. Het is dan ook zeker niet het enige model. Het kan namelijk ook omgekeerd werken. Niet: harder werken en dan meer loon, maar juist dat mensen meer loon krijgen en daardoor harder gaan werken.” Knaap verwijst hierbij naar de ‘efficiency wage theory’ van Stiglitz en Shapiro uit 1984. “Die theorie maakt duidelijk dat als je de imperfecties van de mens en de arbeidsmarkt meeneemt en iets meer betaalt dan zou moeten, dit handig kan zijn. Dan doen mensen misschien meer hun best, ook als je niet kijkt. Dan zijn ze meer gemotiveerd. En dan willen mensen hun baan behouden.”

Dure mensen uitrusten met technologie
Maar er zijn nog twee andere modellen, die Knaap aanstipt als het om het vraagstuk loon en productiviteit gaat. Een daarvan is de meerwaarde van arbeidsbesparende technologie. “Als arbeid duur is, dan wordt het interessant om innovaties in te zetten om de productiviteit te verhogen. Neem de schilder die 40 euro per uur verdient. Die kan beter in plaats van de kwast een latexspuit gebruiken om wanden en plafonds van een strakke verflaag te voorzien. Bij een schilder die voor 10 euro per uur aan de slag gaat, is dat voordeel minder groot.”

Het andere model dat Knaap voorlegt is, dat als iedereen meer betaald krijgt, er ook meer geld in omloop komt. En dit stimuleert de vraag naar producten. “Bedrijven verkopen meer omdat die arbeiders meer geld bij hen uitgeven, daarmee loopt ook de productiviteit op.”

Tegenovergestelde spoor
Het intrigerende van die laatste twee modellen is volgens de macro-econoom van APG dat deze duidelijk maken dat de lonen kunnen worden verhoogd zonder dat dit leidt tot een hogere werkloosheid. Wat heet, het zorgt juist voor een productievere economie. “In Nederland hebben we lang op het tegenovergestelde spoor gezeten. Er werd altijd gezegd dat hogere lonen tot meer werkloosheid zouden leiden, en dat daarom loonmatiging nodig was. Daarin is de laatste jaren een kentering gekomen. Er is meer steun voor hogere lonen.”

Geen gekke ontwikkeling, vindt Knaap. Onderzoek sterkt hem in die gedachte. “In de Amerikaanse staat New Jersey hebben ze begin jaren negentig het minimumloon verhoogd van 4,25 dollar naar 5,05 dollar per uur. Om de impact van de wet te evalueren zijn vervolgens ruim vierhonderd fastfoodrestaurants in New Jersey en in de naastgelegen staat Pennsylvania – waar het minimumloon niet werd verhoogd – ondervraagd voor en na de verhoging. Wat bleek? In vergeleken met de fastfoodrestaurants in Pennsylvania steeg in New Jersey de werkgelegenheid met 13 procent omdat de mensen daar meer hadden te besteden en dus meer hamburgers konden kopen.”

Het Nederlandse beleid
Het is een onderzoek dat ook in Nederland niet onopgemerkt is gebleven, weet Knaap. “Via een lange omweg hebben we dat zien terugkomen in het Nederlandse beleid. Het vorige kabinet, Rutte IV, had in het coalitieakkoord staan dat ze het minimumloon met 10 procent wilden verhogen. Dat was gebaseerd op de studie Kansrijk Arbeidsmarktbeleid, waarin werd verwezen naar dit onderzoek.”

Het past ook in het beeld dat de staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 schetst. Die commissie suggereert namelijk dat, als het om arbeidsmigranten gaat, er in een toekomstig Nederland geen plaats meer is voor bedrijven die alleen kunnen bestaan bij de gratie van (te) laag betaalde werknemers. “Wij zijn in Nederland 180 graden gedraaid: van loonmatiging, tot pakweg tien jaar geleden, naar de situatie nu, waarin we zeggen dat de lonen niet hoog genoeg zijn omdat hogere lonen voor productiviteit zorgen en de economie ten goede komen.” Maar worden mensen ook gelukkiger van een hoger loon? Knaap weet dat dit zo is. “Recent onderzoek laat dit inderdaad zien. Tenzij je behoort tot de groep die chronisch ontevreden is.”