Hoe je vrienden maakt als je ouder bent

Hoe oud je ook bent: vrienden zijn belangrijk. Niet iedereen is echter even sterk in vriendschappen onderhouden of nieuwe vrienden ‘maken’. Het goede nieuws is: dat kun je leren. Zolang je maar niet gelooft in het sprookje van een spontane klik, waarna de rest vanzelf gaat, waarschuwt emeritus hoogleraar en vriendschapsexpert Nan Stevens. “Mensen romantiseren vriendschap eigenlijk net zoals ze liefdesrelaties soms romantiseren.”

Van 1 tot en met 8 oktober staan we stil bij de Week tegen Eenzaamheid. Om eenzaamheid op afstand te houden is het investeren in vriendschappen en sociale relaties van belang. Sterke sociale relaties zorgen niet alleen voor plezier in het leven, maar ook voor een groter gevoel van eigenwaarde, een betere gezondheid en zelfs een langer leven, zo blijkt uit onderzoek. Zeker op latere leeftijd, wanneer ingrijpende veranderingen - bijvoorbeeld door verlies van dierbaren of een verslechterende gezondheid -  vaak een grote impact hebben, kunnen vriendschappen helpen om het welzijn te vergroten en gevoelens van eenzaamheid op afstand te houden.

Een sociaal netwerk is voor ieder mens, jong of oud, essentieel. Als emeritus hoogleraar Toegepaste Sociale Gerontologie (VU Amsterdam) en hoofddocent Psychogerontologie aan de Radboud Universiteit, weet Nan Stevens daar alles van. Sinds haar pensionering in 2014 is ze nog steeds actief, als gastdocent én als expert op het gebied van rouwverwerking, eenzaamheid en vriendschap op latere leeftijd. Ruim 25 jaar geleden ontwikkelde ze een succesvolle vriendschapscursus met als doel om gevoelens van eenzaamheid te verminderen. In 2015  werd ook een online variant ontwikkeld, die wordt aangeboden via de Vrije Universiteit.

Wat is het hardnekkigste misverstand over vriendschap?

“Dat het allemaal vanzelf gaat. Dat vriendschap spontaan moet ontstaan en dat het onderhouden ervan weinig moeite moet kosten. Mensen romantiseren vriendschap eigenlijk net zoals ze liefdesrelaties soms romantiseren: er is tussen mensen een soort magische ‘klik’ en de rest gaat vanzelf. Maar de realiteit is vaak anders.”

Hoe komt dat?

“Allereerst is niet iedereen gezegend met hetzelfde pakket aan sociale vaardigheden. Voor de één is het aanknopen van een gesprekje met een vreemde heel gemakkelijk, de ander moet hiervoor een enorme drempel over. Sommigen zijn heel goed in het inschatten van anderen, anderen hebben hier meer moeite mee. Door het beeld dat het sluiten en onderhouden van vriendschappen vanzelf zou moeten gaan, vergeten we nogal eens dat er eigenlijk best veel vaardigheden voor nodig zijn. Bijvoorbeeld jezelf open kunnen stellen, de ander kunnen aanvoelen, op jezelf kunnen reflecteren, verwachtingen over en weer kunnen managen, het contact onderhouden, en ga zo maar door. Vaardigheden die niet iedereen even goed geleerd of bijgehouden heeft.”

En dan biedt een vriendschapscursus uitkomst?

"Soms wel. Zeker als je in een fase van je leven zit waarin het ontmoeten van nieuwe mensen niet meer zo vanzelfsprekend is. In eerste instantie heb ik de vriendschapscursus ontwikkeld voor vrouwen van 55 jaar en ouder, omdat wij in gespreksgroepen voor ouderen en interviews met weduwen een grote behoefte zagen. De meeste waren tijdens hun leven getrouwd geweest en waren veelal thuis gebleven, hun echtgenoot had altijd gewerkt. Als hun partner dan bijvoorbeeld kwam te overlijden, viel er plotseling een groot gat in hun sociale leven. Ze waren niet gewend om op eigen houtje nieuwe contacten te leggen. Ook merkten zij dat hun behoeften in sociale relaties veranderd waren. Het doel van de cursus was om vrouwen in deze groep hierbij te helpen. Maar inmiddels weten we dat er ook buiten deze doelgroep behoefte is aan hulp bij het managen van vriendschappen. Vrienden maken en onderhouden kan best ingewikkeld zijn in latere levensfasen.”

Waar worstelen cursisten zoal mee?

“Dat verschilt per deelnemer. Sommige mensen hebben moeite om nieuwe contacten te leggen. Zo hadden we een keer een vrouw van 83, die altijd vooral met directe familie was omgegaan. Ze had simpelweg nooit geleerd om relaties buiten de familiekring aan te gaan. Ze had geen idee hoe je dat eigenlijk deed: op mensen afstappen, contact leggen, een band opbouwen. Maar alleen al het idee dat ze dat kon leren, was voor haar zowel een bevrijding als een openbaring.”

Draait het in de cursus alleen om het sluiten van nieuwe vriendschappen?

“Nee, we zien bijvoorbeeld ook cursisten die geen moeite hebben om nieuwe mensen te leren kennen, maar het juist lastiger vinden om vriendschappen op de lange termijn te onderhouden. Of mensen bij wie vriendschappen om de één of andere reden vaak stuklopen. Iedere cursist ontwikkelt een stappenplan op basis van de eigen doelen. Wil je leren om nieuwe contacten te leggen, dan ga je misschien oefenen met praatjes aanknopen. Wil je bestaande vriendschappen verdiepen, dan is het bellen van die ene dierbare jeugdvriendin misschien een goede eerste stap. Gedurende de cursus delen de cursisten hun ervaringen, ze geven elkaar feedback en moedigen elkaar aan.”

Wat is een belangrijke les die deelnemers leren?

“Dat vriendschappen en hoe je die ervaart bovenal met verwachtingen te maken hebben. Verwachtingen die je zelf hebt. Verwachtingen die een ander heeft. Hoe gelukkig je bent met een vriendschap hangt vaak samen met hoe de realiteit van de relatie zich verhoudt tot die verwachtingen.”

Kun je een voorbeeld geven?

“Ik zie wel eens cursisten die moeite hebben met het behouden van vriendschappen omdat ze onrealistisch hoge verwachtingen hebben. Zij raken vroeg of laat vrijwel altijd teleurgesteld. Maar het komt ook voor dat er op een andere manier een mismatch ontstaat tussen de wensen en verwachtingen en de realiteit. Bijvoorbeeld als iemand veel oppervlakkige vrienden heeft, maar eigenlijk liever één vriend zou hebben om diepe zielenroerselen mee te delen. Of als iemand een paar goede vrienden van vroeger heeft, maar een maatje mist om regelmatig leuke uitstapjes mee te maken. Om gelukkig te kunnen zijn met je sociale relaties helpt het als je ervoor zorgt dat de realiteit van jouw relaties aansluit op je wensen en verwachtingen.”

Hoe doe je dat dan?

“Allereerst is het belangrijk dat je voor jezelf nagaat wat jouw wensen en behoeftes op het gebied van vriendschap eigenlijk zijn. Zodat je vervolgens gericht stappen kunt ondernemen om die wensen in vervulling te doen gaan. De één wil graag diepe gesprekken kunnen voeren, de ander vindt het belangrijker om samen leuke dingen te ondernemen. En weer een ander ziet het als het toppunt van vriendschap om zwijgend naast elkaar de krant te lezen. Het punt is: vriendschap is voor iedereen anders. Het is dus ook niet erg als jouw idee van vriendschap verschilt van dat van een ander. Een objectieve maatstaf voor vriendschap bestaat niet.”

Wat zouden meer mensen over vriendschap moeten weten?

“De meesten weten wel dat vriendschap ontzettend belangrijk is voor ons gevoel van welbevinden. Maar wat mensen wel wat vaker zouden mogen horen, is dat het niet vreemd is als het allemaal niet vanzelf gaat. Vriendschap is leuk, maar kan ook best complex zijn. Het is compromissen sluiten, onderhandelen, teleurgesteld worden en je verwachtingen bijstellen. Het is uit je comfortzone stappen, je aanpassen en af en toe je grenzen verleggen. Dus als je moeite hebt met vriendschappen sluiten of onderhouden, weet dan dat het niet iets is om je voor te schamen. Er zijn andere mensen die met precies dezelfde dingen worstelen als jij. En het zijn er waarschijnlijk meer dan je denkt.”