Door de oorlog in Oekraïne is inflatie in 2022 wereldwijd een probleem. Ook in de Eurozone, waarbij Estland de kroon spant met een inflatie in juni van meer dan 20 procent. Maar afgezien van Afrikaanse landen is er geen land waar geld zo snel minder waard is geworden als in Turkije. Hoe komt dat, wat betekent het voor de Turkse bevolking en hoe groot is de kans dat de inflatie in Nederland en Europa ook zo gierend uit de hand loopt? We vroegen het aan Charles Kalshoven, Senior Strategist bij APG.
In juni 2022 bedroeg de inflatie in Turkije maar liefst 78,6 procent, een cijfer dat al meer dan twee decennia niet zo hoog is geweest. Ter vergelijking: in diezelfde maand kwam de Europese inflatie uit op 8,6 procent. De belangrijkste reden voor het extreem hoge cijfer in Turkije is gelegen in de manier waarop het land economisch aangestuurd wordt, zegt Kalshoven. De president van Turkije, Recep Tayyip Erdogan, houdt er namelijk onconventionele macro-economische theorieën op na.
“De Turkse inflatie heeft zo uit de hand kunnen lopen omdat Erdogan op de een of andere manier een hekel heeft aan rente. Het is een beetje gissen waarom dat zo is, maar feitelijk redeneert hij als volgt: als de rente hoog is, moeten bedrijven veel kosten maken – financiering is dan immers duur – en omdat die in hun producten doorberekend moeten worden, gaan de prijzen omhoog. Dus, redeneert hij, als je de inflatie laag wilt houden, moet je de rente laag houden.”
Niet goed voor carrière
Daarmee gaat hij regelrecht in tegen de consensus onder economen en centrale bankiers, die luidt dat je de rente juist moet verhogen om de inflatie te drukken.
“En dat weten de centrale bankiers in Turkije ook wel, maar renteverhogingen zijn niet goed voor hun carrière gebleken. Erdogan heeft in het verleden al een aantal bankgouverneurs om die reden de laan uit gestuurd.”
Nu het geld van de Turkse bevolking zo snel minder waard wordt, vlucht deze met haar geld in bezittingen die waardevaster zijn, zegt Kalshoven.
Goud en sieraden
“Er worden nu veel goederen gekocht waarvan men hoopt dat ze hun waarde behouden zoals goud en sieraden, maar bijvoorbeeld ook tweedehands auto’s. De economie kan daar even een impuls van krijgen – maar die is van relatief korte duur. Als iedereen vooral bezig is met het beschermen van zijn vermogen tegen inflatie, is dat uiteindelijk niet zo productief. Het kan trouwens ook een negatief, zichzelf versterkend effect veroorzaken. De Turken kopen meer buitenlandse valuta, waardoor de Turkse Lira onderuit is gegaan. Vorig jaar was de Lira in eurocenten nog een dubbeltje waard. Nu is hij hard op weg naar een stuiver. Daardoor wordt de import voor Turkije ook duurder en zo ontstaat weer geïmporteerde inflatie.“
Ook de sterk gestegen energie- en voedselprijzen spelen een rol in het Turkse inflatiecijfer, maar wel een relatief beperkte. Kalshoven: “Die hogere prijzen voor energie en voedsel hebben we in Europa ook, maar hier hebben we nog steeds enkelvoudige inflatiecijfers, terwijl de Turkse economie al tijden een dubbelcijferige inflatie laat zien.”
Traumatische ervaringen
Voordat de inflatie in Nederland en Europa zo hoog oploopt als in Turkije, moet er heel wat gebeuren. Het rentebeleid van de Europese centrale bank (ECB) staat immers diametraal tegenover het beleid van Turkije en is niet zomaar van tafel te vegen.
“Ook de ECB heeft de inflatie niet aan een touwtje, maar er zijn wel goede afspraken gemaakt tussen de lidstaten over het mandaat. Christine Lagarde (de president van de ECB, red.) kan niet zomaar ontslagen worden, dat is institutioneel beter gewaarborgd dan in Turkije. Theoretisch zou je invloed kunnen uitoefenen via de benoeming van een ECB-president die een uitgesproken specifiek rentebeleid voert. Maar in de praktijk moeten landen als Italië, Duitsland en Nederland het wel met elkaar eens worden over zo’n benoeming. De Duitsers hebben traumatische ervaringen met hyperinflatie. Dus de kans dat zij het toelaten, is erg gering.”
Verstrekkende gevolgen
Dat de centrale bank in Turkije de rente nog steeds niet heeft verhoogd, heeft – naast de hoge inflatie – economisch nog meer verstrekkende gevolgen. Het vertrouwen in de Turkse economie daalt, in meerdere opzichten.
“In een poging de prijzen in toom te houden, grijpt de Turkse overheid naar korte termijn oplossingen. Ze heeft bijvoorbeeld de btw op voedsel verlaagd van 8 procent naar 1 procent. Het helpt even maar uiteindelijk is het niet meer dan een lapmiddel. Voor de overheidsfinanciën is het niet goed en daardoor daalt het vertrouwen van financiële markten in Turkse staatsobligaties. En ook de bankensector heeft er baat bij als het huishoudboekje van de overheid op orde is, want die komt dan makkelijker aan buitenlands kapitaal.”
Lapmiddelen
Het Turkse consumentenvertrouwen heeft een knauw gekregen en de investeringsvooruitzichten zijn slecht, zegt Kalshoven.
“Ook omdat het door het averechtse rentebeleid gedaalde vertrouwen kapitaalvlucht in de hand werkt. Normaal zou een centrale bank de rente verhogen om die kapitaalvlucht tegen te gaan, maar in plaats daarvan geeft Erdogan de buitenlandse rentelobby de schuld.”
De Turkse economie heeft volgens Kalshoven geen lapmiddelen nodig, maar structurele hervorming.
“De beroepsbevolking in Turkije is groeiende, die mensen wil je aan de slag houden. Om dat te bereiken, heeft het land meer exporterende industrie nodig. De economie leunt nu te veel op de bouwsector en op toerisme. En die laatste sector wordt hard geraakt, nu een aanzienlijk deel van de toeristen – Russen en Oekraïners – als gevolg van de oorlog wegblijft.”
Jaren ‘70
De (staatsrechtelijke) situatie is in Europa en Nederland dus fundamenteel anders, waardoor een rentebeleid zoals Turkije dat voert, niet mogelijk is. Daarmee is echter niet gezegd dat dubbelcijferige inflatie in Nederland en Europa niet mogelijk is, zegt Kalshoven.
“We hebben in de jaren ’70 gezien dat het kan, maar ook toen ging het niet om percentages zoals nu in Turkije. En hoewel de rente in Europa wellicht ook te laag is voor de huidige inflatie, is die verhouding niet zo scheef als in Turkije. Kijk, ook bij ons zijn er omstandigheden denkbaar waarin de inflatie uit de hand loopt. Stel, we krijgen een recessie waarin de werkloosheid oploopt maar de inflatie maar mondjesmaat afneemt omdat er mechanismes zijn waardoor lonen automatisch worden aangepast aan de prijzen – zoals in de jaren ‘70 het geval was. De prijs die je betaalt voor inflatiebestrijding – nog verder oplopende werkloosheid – wordt dan hoog. De roep om minder maatschappelijke schade zal dan zeker toenemen, al is dat geen garantie dat centrale banken dan inbinden.”
Sowieso is dit scenario nu niet aan de orde, zegt Kalshoven, omdat er nu juist sprake is van een krapte op de arbeidsmarkt.
Turkije niet achterna
“En áls de rente wordt verhoogd en er komt een recessie, dan verdwijnt die krapte waarschijnlijk ook wel weer. Dat we Turkije niet achterna gaan, zie je ook wel aan de ECB-inflatieprognose. In juni bedroeg de inflatie 8,6 procent, voor heel dit jaar gaat de ECB uit van 6,8 procent, voor 2023 van 3,5 procent en 2,1 procent in 2024. Verrassingen daargelaten, zoals escalatie in Oekraïne of nieuwe corona-lockdowns, denken ook wij dat de inflatie in de Eurozone uiteindelijk wel weer richting het streefcijfer van 2 procent gaat. Een dergelijk percentage is in Turkije overigens in de afgelopen 50 jaar niet voorgekomen.”