"Mijn leven moest spannender"

Als met pensioen gaan enorm tegenvalt

Het gevreesde zwarte gat en hoe je daaruit herrijst

Pensioen. Eindelijk doen waar je zin in hebt. Dat blijkt voor heel wat mensen lastiger dan gedacht. Sommigen vallen in een ‘zwart gat’. Hoe voorkom je dat? En kun je er weer bovenop komen? De gepensioneerde Joep Athmer heeft het antwoord op die vragen. Aan den lijve ondervonden toen hij de bodem van het gat raakte. “Ik zorg er nog elke dag voor dat mensen me zien, dat ik van waarde blijf.”

“Dagen zonder deadline, met tijd in overvloed, terwijl die tijd – omgekeerd – in volume snel slinkt. Zet het kleiner worden van de ­wereld zich voort? De horizon smaller?” Was getekend: journalist Wim Boevink, die zich als prepensionado in zijn column in Trouw afvroeg hoe de dagen er na je pensioen uitzien. Eenmaal gepensioneerd zei hij in een interview: “Die pensioendatum ligt al jaren vast, dat heeft ook wel iets moois. Ik denk dat het goed is om niet te lang door te gaan, je moet niet op je succes blijven teren. Je moet ook een keer gaan, gewoon.”

Gewoon gaan bleek voor Joep Athmer niet zo eenvoudig. Hij was directielid bij een groot internationaal opererende multinational en vloog regelmatig naar verre, spannende bestemmingen. “Met de baan die ik had, groei je maar door en door. Je denkt dat je onaantastbaar bent, maar als je dan met pensioen gaat, is alles opeens weg. In één keer zak je van iemand met waardering, belang, iemand die iedereen kent, terug tot ‘dit is gewoon Joep Athmer’. Daar had ik het moeilijk mee.”

Waar ging het mis?

“Ik ging een half jaar vóór mijn pensionering al richting dat gevreesde zwarte gat. Ik leidde nog een belangrijk laatste project op mijn werk, vervreemde van mijn vrouw en kinderen en vond alles in het leven leuker dan dat wat ik al had. Het was een combinatie van de angst voor wat komen ging en de spannende dingen die op mijn pad kwamen. En over dat gevoel sprak ik niet thuis.

Plotseling wilde ik van alles inhalen, een eigen, nieuw leven opbouwen. Alles moest anders. Ik haalde mijn motorrijbewijs en ontmoette nieuwe mensen. Ik dacht er niet over om terug te keren naar een leven met huisje-boompje-beestje. En ik heb dat best een tijd volgehouden. Tot ongeveer driekwart jaar na mijn pensionering. Op mijn dieptepunt heb ik zelfs een half jaar op mezelf gewoond. Ik was gewoon even de weg kwijt.”

Hoe kijk je terug op die tijd?
“Ik ben mezelf flink tegengekomen. En dat terwijl ik jarenlang leiding heb gegeven en mensen heb gecoacht. Ik was half psycholoog en half priester, en zei op die momenten de juiste dingen tegen medewerkers. Maar zelf wist ik gewoon niet wat ik moest doen om daar uit te komen.

Ik kwam erachter dat ik veel weggooide. Dat ik veel gelukkiger zou zijn met een leven met alles dat ik had opgebouwd en wat ik lief had, dan een leven vol feesten. Met de hulp van twee mensen die mij nooit hebben bekritiseerd heb ik mijn weg teruggevonden. En vind ik het geluk nu in kleine dingen. Dat was geen makkelijke weg. Want trots en gezichtsverlies stonden in de weg. Ik moest daarvoor echt boven mezelf uitstijgen. ”

Heb je hulp gezocht?
“Samen met mijn vrouw heb ik een Pensioen in Zicht-cursus gevolgd. Voor ons ging het dieper dan nadenken waar we naartoe wilden op vakantie: het was ook een manier om de verhoudingen binnen de relatie opnieuw te bekijken. Dat was nodig om samen verder te kunnen, als partners en als gezin.

Het deed me trouwens goed om tijdens de cursus te zien dat ook andere mannen en vrouwen uit leidinggevende posities, ieder op hun manier, worstelen met hetzelfde: ‘doe ik er nog toe?’.

Veranderden de rollen?
“Ik was eerlijk gezegd meer met mijn werk getrouwd dan met mijn vrouw. Maar dan zit je na je pensionering thuis, zonder die belangrijke functie. Je gezin kent je al dus die doen normaal en verwachten dat jij ook de vaatwasser uitruimt. Daar heb ik echt aan moeten wennen.”

Inmiddels ben je twee jaar met pensioen, hoe zien je dagen er nu uit?
“Het kost mij veel moeite om een dag niks te doen, om een boek te lezen. Terwijl ik rationeel tegen mezelf zeg ‘kom op Joep, je hebt 41 jaar lang hard gewerkt, dus dat mag nu best’. Ik wil iets actiefs doen, iets nuttigs. Ook heb ik structuur nodig. Dus plan ik elke dag iets in mijn agenda, zakelijk en privé. Dat geeft me rust. En het lukt me steeds beter om steeds meer privédingen in te plannen.”

Ben je ook nog aan het werk?
“Ik zit niet stil, dat is zeker. Ik ben mantelzorger voor een oudere buurman, voorzitter van een museum en lid van een fietsclub. Ook heb ik diverse opleidingen gevolgd, omdat ik vind dat je nooit te oud bent om te leren. Momenteel heb ik een stuk of vijf freelanceklussen waarin ik professionals en (familie)bedrijven adviseer en coach. Ik bemoei me gewoon nog graag overal mee!”

Wat brengt jou dat?
“Ik zorg dat mensen me zien, dat ik van waarde blijf. En dat gaat verder dan de status die ik had. Natuurlijk vond ik het mooi om op het schild gehesen te worden, rond te reizen in de wereld van Peter Stuyvesant en de machtigen der aarde te ontmoeten. Maar wat ik echt wil, is mensen trainen, ervaring overdragen en van nut zijn. Daar geniet ik enorm van.”

En dat kan gewoon als Joep?
“Zeker. Ik heb nu geen twee secretaressen die ik taken kan geven. Ik heb geen 380 mensen waar ik op terug kan vallen. Als ik ergens aan begin, dan doe ik het zelf. Vanuit mijn kracht en kennis. En ik vind dat heerlijk. Ik ben er fysiek en mentaal nog lang niet klaar voor om achter de spreekwoordelijke geraniums te gaan zitten.”

Is dat verloren gevoel van het zwarte gat dan helemaal weg nu?

“Ik worstel nog steeds met het feit dat ik met pensioen ben. Het is lastig om de juiste balans te vinden. Maar ik heb daar wel een trucje voor gevonden, ik maak namelijk van alles een project dat ik inplan. Ook als ik een boek ga lezen. Maar ik vind dat ik ook dat moet doen.”

Waarom?
“Een oud-baas van mij pakte in het begin van zijn pensioen ook alles vast. ‘Maar’, zei hij tegen mij, ‘er komt een moment, fysiek en geestelijk, dat je het niet meer bij kunt benen. Dus wapen je daarvoor. Plan in dat dat gaat gebeuren.’ Dus daar ben ik nu ook mee bezig. Een beetje dwangmatig lees ik nu dus ook dat boek, volgens schema om drie uur ’s middags.”

Heb je tips voor andere prepensionado’s om dat pensioen een beetje ongeschonden in te gaan?

“Heel belangrijk: neem iemand in vertrouwen om over je gevoel en zorgen te praten. Ten tweede: ga al tijdens de laatste jaren van je werkzame leven op zoek naar hobby’s, cursussen en nevenactiviteiten. Want dan  sta je middenin de maatschappij en kennen mensen je nog. Juist dat is het moment om die hengel uit te gooien. Wacht je tot na je pensioen, dan vergeten mensen je. Dat zie ik bij gepensioneerde vrienden van mij gebeuren. Die zijn na twee jaar het tuinieren zat, willen weer een functie vervullen, maar komen er niet meer tussen.”

Eerder verschenen in de reeks Met Pensioen: Deel 1, de voorbereiding - ‘Met pensioen gaan mag ook lastig zijn’ | APG

Syndroom

Met pensioen gaan vergt niet alleen een aanpassing voor de gepensioneerde . Ook de partner moet eraan wennen. Uit onderzoek van de Japanse Nobuo Kurokawa blijkt dat vrouwen van gepensioneerde mannen last kunnen hebben van uitslag, buikpijn en stress. Ze worden letterlijk ziek van hun thuiszittende man en zijn bemoeienissen met het huishouden. Japanse artsen noemen dat het 'retired husband syndrome', ofwel voluit One's Husband Being at Home Stress Syndrome. Er worden zelfs speciale kleine kamertjes verkocht met tv's en computers. Japanse vrouwen kunnen hun man hier tijdelijk in 'stallen' om zelf even op adem te komen.