Kan de jaarlijkse overconsumptie van grondstoffen later weer worden gecompenseerd?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Peter Verbaken, Hoofd van het Team Grondstoffen van APG, over de vraag of de overconsumptie van grondstoffen later weer kan worden gecompenseerd.

Op 12 april was het jaarlijkse ‘overschrijdingsdag’ in Nederland. Zou iedere wereldbewoner leven zoals wij in Nederland doen? Dan zouden op 12 april al net zoveel grondstoffen en opslagruimte voor CO2 zijn verbruikt als de aarde in een heel jaar kan regenereren. Met andere woorden: Nederland heeft eigenlijk 3,6 aardbollen nodig om te voldoen aan de consumptie van zijn inwoners.

Overschrijdingsdag valt in Nederland – net als in andere Westerse landen – relatief vroeg in het jaar, en vindt bovendien elk jaar eerder plaats. In Brazilië wordt deze dag bijvoorbeeld pas bereikt op 12 augustus en in Indonesië zelfs pas op 3 december. De wereldwijde overschrijdingsdag (Earth Overshoot Day) valt de laatste jaren in juli. Wat de consumptie van grondstoffen en CO2-uitstoot betreft, staan we dus elk jaar verder 'in het rood'. Kan dat tekort in de toekomst nog worden aangevuld?

Verre toekomst
Voor het antwoord op die vraag maakt Verbaken onderscheid tussen de uitstoot van CO2 en het verbruik van grondstoffen. “Het streven is dat zowel de EU als de Verenigde Staten in 2050 CO2-neutraal zijn en China in 2060. Tegen die tijd zou er dus evenveel of minder CO2 moeten worden uitgestoten als de aarde jaarlijks kan opnemen, of door menselijk ingrijpen kan worden afgevangen. Dan zou je wat CO2-uitstoot betreft geen overschrijding meer hebben.”

Daarmee is echter nog niet teruggedraaid wat er sinds de industriële revolutie aan CO2 is uitgestoten. “Er zou dan rond 2060 nog steeds sprake zijn van een opwarming van de aarde van – zoals het er nu naar uitziet – zeker 1,5 graad. Wellicht is het mogelijk om op de lange termijn, wanneer er fors minder CO2 wordt uitgestoten dan de aarde op kan nemen, een deel van die opwarming terug te draaien. Maar dat is wel een scenario voor de verre toekomst.”      

Dat de wereldbevolking meer grondstoffen consumeert dan de aarde in een jaar kan regenereren, hoeft niet te betekenen dat op een gegeven moment structurele tekorten aan bepaalde grondstoffen ontstaan, denkt Verbaken. “Voor individuele grondstoffen zijn er altijd alternatieven mogelijk. Als er een tijdelijk tekort van een grondstof bestaat, gaat de prijs omhoog en dan blijkt vaak dat de productie elders verder kan worden opgevoerd om het tekort te compenseren. Of de vraag verschuift naar een vergelijkbaar product.”

Grondstoffenwinning
Veel hangt ook af van hoe een grondstof wordt gewonnen. “Bij hout bijvoorbeeld, wordt er wereldwijd sneller ontbost dan een bos zich kan herstellen of er aangeplant kan worden. Al is het vooruitzicht wat dat betreft wel verbeterd sinds de recente machtswissel in Brazilië. Daar lijkt de nieuwe president de intentie te hebben beleid te voeren dat is gericht op het behoud van het Amazone-regenwoud.” Beleid kan ook helpen om overbevissing in bepaalde regio’s tegen te gaan. “Er is al veel kennis over hoe de visserij duurzaam en toekomstbestendig kan worden, zodat de vispopulatie zich voldoende kan herstellen.”

Veel gewassen, waaronder granen als tarwe en mais, kunnen in bepaalde regio’s tweemaal per jaar worden geoogst. Daar bestaat dan ook geen tekort van. “Die gewassen worden ook steeds efficiënter geteeld, waardoor de opbrengst per hectare nog toeneemt.” Wel valt er veel winst te behalen bij het gebruik van gewassen als sojabonen. “Nu worden mais of sojabonen veelvuldig als veevoer gebruikt. Proteïne-inname van vlees is erg inefficiënt. De productie van een stuk vlees kost tien tot vijftien keer zoveel proteïne, in de vorm van veevoer, als het oplevert. Tegelijkertijd draagt het wel fors bij aan de uitstoot van CO2. Er valt dus veel potentiële winst te behalen als ons voedingspatroon minder op vlees is gericht en meer op plantaardig eten.” Als Nederland 50 procent minder dierlijke proteïne consumeert, schuift overschrijdingsdag twee weken op. 

Dat de overschrijdingsdag in Nederland jaar na jaar al in april plaatsvindt, lijkt niet direct tot gevolg te hebben dat er in de toekomst een tekort aan grondstoffen zal ontstaan. Een groter probleem vormt de CO2-uitstoot als gevolg van de productie en consumptie van grondstoffen en de bouw van woningen en infrastructuur. Daardoor zal de aarde met minimaal 1,5 graad opwarmen, en dat lijkt moeilijker terug te draaien dan de jaarlijkse overconsumptie van grondstoffen.