Hoe beleg je 250 miljoen euro in de Nederlandse energietransitie?

568 miljard euro. Dat is het totaal belegd vermogen van APG wereldwijd (stand eind mei 2021 ongeveer 587 miljard euro). Doel: een goed pensioen in een leefbare wereld voor de deelnemers van de fondsen. De portefeuille is vanzelfsprekend gespreid. Van investeringen in windmolenparken in Zeeland tot Australische beursgenoteerde aandelen in winkels. En van veilige obligaties tot de wat meer fluctuerende handel in goud of soja. Wie zijn de mensen achter die beleggingen? Wat drijft ze? Welke keuzes maken ze? En waarom? In deze aflevering: Jeroen Schreur, binnen APG verantwoordelijk voor beleggingen in de Nederlandse energietransitie.

Serie De beleggers 

Pensioenfondsen krijgen kritiek: waarom doen ze met hun beleggingen niet meer voor het klimaat? ABP-bestuursvoorzitter Corien Wortmann reageerde eind juni met de bijgestelde ambitie van het ABP ‘om een volgende stap te zetten richting een meer verantwoord beleggingsbeleid’. Hoe pakt APG dit op? “We doen er steeds meer aan”, zegt Jeroen Schreur, bij Asset Management verantwoordelijk voor beleggingen in de Nederlandse energietransitie (ANET). Van slimme warmtenetten tot software waarmee je energie kunt besparen, de eerste investeringen zijn gedaan. Er zullen er nog vele volgen, schetst Schreur.

De energietransitie moet versnellen. En daar is geld genoeg voor. Dat constateren de wetenschappers Friedemann Polzin (Universiteit Utrecht) en Mark Sanders (Universiteit van Maastricht) in een recent onderzoek naar de rol van de financiële sector in de Europese energietransitie. Een van hun conclusies: er is kapitaal te over, maar het ontbreekt banken, beleggers en beleidsmakers aan de cruciale kennis en durf. Institutionele beleggers zouden best wat meer risicodragende investeringen mogen doen, bepleitte het duo.

APG heeft die handschoen inmiddels opgepakt, vertelt Jeroen Schreur: “ABP heeft in 2015 een ambitieus verantwoord beleggingsbeleid opgesteld en in 2020 herijkt. Met als doel om meer te beleggen in sectoren dan wel bedrijven die hun CO2-uitstoot belangrijk verlagen. En daarnaast om meer te beleggen in hernieuwbare energie. Dat doen we vanuit de overtuiging dat de sterkere nadruk op verduurzaming van onze beleggingsportefeuilles geen nadelige invloed heeft op de rendementen van onze beleggingen, en het risico acceptabel blijft. Toen het Bestuur van ABP tevens stelde meer in Nederland te willen beleggen, om zo als grootste pensioenfonds bij te dragen aan economische structuurversterking in Nederland, hebben we deze twee beleidsuitgangspunten samengevoegd en in overleg een energietransitiefonds opgericht: ABP’s Nederlands Energietransitiefonds (ANET).”

ANET is speciaal opgericht voor investeringen in relatief kleine en innovatieve projecten en bedrijven in Nederland die actief zijn in het opwekken, de opslag, de verspreiding en het gebruik van energie, verduidelijkt Schreur. “Dat we met ANET een goede eerste stap hebben gezet, werd onlangs bevestigd - ondersteund door het onderzoek van Polzin en Sanders, waarin ze laten zien dat juist veel kleinschalige investeringen noodzakelijk zijn om innovatie te stimuleren -  tijdens een gesprek met collega Nienke Vledder en het Sustainable Finance Lab over de financiering van de energietransitie (vanaf min 46: Sustainable Finance Lab : Hoe betalen we de energietransitie? - Pakhuis de Zwijger).

Hoeveel geld is er beschikbaar in dit fonds? 

“ABP reserveert in eerste instantie 250 miljoen euro voor innovatieve, kleinschalige initiatieven op het gebied van duurzame energie. En bij gebleken succes kunnen we dat bedrag - indien gewenst - later verhogen of uitbreiden naar Europa. Immers niet alle energietransitie oplossingen worden in Nederland bedacht. Wij verschaffen direct groeikapitaal aan bedrijven of projectfinanciering, nog vóór de fase dat het kapitaal van private equity-beleggers normaal gesproken aan bod komt. Dit is vrij nieuw voor APG. Aan de andere kant beleggen we indirect – via een gespecialiseerde manager - in bijvoorbeeld vijftig startups die een bijdrage leveren aan de Nederlandse energietransitie. Rockstart is een startup-accelerator die veelbelovende jonge bedrijven begeleidt en ondersteunt. Zowel met geld als met toegang tot de juiste kennis en mensen.”

Hoeveel van die 250 miljoen hebben jullie al belegd?

“We zijn eind 2019 gestart, toen hadden we ons beleggingsteam samengesteld en de interne processen gereed. In de tussentijd hebben we ons netwerk opgebouwd. In Nederland was toen ook net het Klimaatakkoord gesloten, dat gaf ons een flinke stimulans. De coronapandemie zorgde vervolgens voor de nodige uitdaging, maar de teller staat nu op zo’n zestig miljoen euro. Het grootste deel van deze beleggingen, zo’n 45 miljoen euro, betreft onze investering in slimme warmtenetten. Daarbij wordt warm water via buizen naar woningen en kantoren gedistribueerd, waardoor die van het aardgas af kunnen. Voor het verwarmen van dat water gebruikt men uiteenlopende warmtebronnen, zoals aardwarmte, zonnewarmte, restwarmte van fabrieken, warmtepompen en lokaal resthout en snoeiafval.”

Met alle respect: 250 miljoen, waarvan 60 miljoen op dit moment effectief is geïnvesteerd. Is dat niet wat weinig?

“Iedere individuele belegging is klein in de context van het totale vermogen  onder beheer van APG. Kern van beleggen is een breed gespreide portefeuille om risico’s te spreiden. En als je kijkt naar fondsen die zich in Europa richten op de energietransitie, dan zijn we een van de grootste. De impact die we kunnen maken met ANET in Nederland is groot. Door onze beleggingen worden complete wijken in Nederlandse steden van het aardgas gehaald, kunnen Nederlandse bedrijven groeien en werkgelegenheid creëren en bouwen we mee aan een bloeiend Nederlands ecosysteem voor startups.”

Verwacht je dat de aanscherping die ABP-bestuursvoorzitter Corien Wortmann onlangs aankondigde, gevolgen zal hebben voor de omvang van deze investering?

“Dat is uiteraard aan ABP. Als ABP wil uitbreiden, dan kunnen wij dat faciliteren. Er zijn zeker voldoende mogelijkheden om het ANET-concept uit te breiden naar Europa. Een klimaatneutrale economie biedt volop kansen voor nieuwe verdienmodellen, banen en investeringsmogelijkheden. En als wij bij voorbaat geen nieuwe technieken of oplossingen uitsluiten, is het ook goed om buiten onze landsgrenzen te kijken. Immers niet alle technieken en oplossingen komen uit Nederland.”

Je sprak over slimme warmtenetten. Daarbij wordt gebruik gemaakt van biomassa. Die methode ligt de laatste tijd opeens onder vuur. Met dergelijke risico’s heb je als belegger dus ook te maken.

“Zeker, dat vereist een goede afweging vooraf. Bij die slimme warmtenetten wordt biomassa gebruikt tijdens piekmomenten. Als de vraag sterk toeneemt op een koude winterdag of als het aanbod hapert. We hebben in onze voorwaarden gesteld dat binnen een straal van honderd kilometer alleen Nederlands resthout of snoeiafval mag worden gebruikt, afkomstig van gemeenten en Staatsbosbeheer. Afgesproken is dat houtresten en snoeiafval traceerbaar uit de omgeving moeten komen. Er wordt dus geen hout verbrand afkomstig van bomenkap in natuurgebieden of bossen in Nederland of het buitenland. Wij, en dat geldt ook voor het ABP, zien verbranding van resthout en snoeiafval als een tijdelijke fase in de energietransitie.”

Daarnaast belegt APG dus rechtstreeks in bedrijven. Beschikken jullie zelf over de noodzakelijke technologische kennis om bijvoorbeeld een vinding van een bedrijf goed te kunnen beoordelen?  

“Nee, met ons kleine ANET-team is dat onmogelijk voor alle bedrijven. Maar binnen APG werken heel veel specialisten op allerlei deelterreinen. Voor onze belegging in slimme warmtenetten, hebben we uitgebreid overlegd met onze collega’s die in Infrastructuur beleggen. Zij kennen de kansen en risico’s van die warmtenetten. En zo geldt dat voor al onze beleggingen. Daarnaast spreken we veel met universiteiten, zoals de TU’s in Delft en Eindhoven, waarvan we bijvoorbeeld veel leren over onderzoek naar waterstoftoepassingen. Onderdeel zijn van een energietransitie ecosysteem is een belangrijke doelstelling van ANET om kennis, kunde en ervaringen te delen en vanuit de overtuiging dat we samen de energietransitie moeten realiseren.
Een van onze eerste directe beleggingen betreft een investering van 2,5 miljoen euro in NET2GRID: dit Nederlands bedrijf geeft met geavanceerde Kunstmatige Intelligentie technologieën nutsbedrijven en energieleveranciers de mogelijkheid om hun eindklanten te voorzien van bruikbare inzichten, gebaseerd op een actuele analyse van hun energieverbruik. Daarmee kan je energie besparen en een bijdrage leveren aan de energietransitie. Bij de beoordeling van deze belegging hebben onze IT beleggingsspecialisten met ons meegekeken.”

Krijgen jullie veel voorstellen voor directe beleggingen? En hoeveel daarvan keuren jullie goed?

“We krijgen enorm veel ideeën en financieringsaanvragen voorgelegd. Bedrijven en initiatiefnemers komen soms met de meest prachtige plannen, die meestal veel geld kosten en zeer risicovol zijn. Het scheiden van het kaf van het koren kost ons veel energie en tijd, maar is wel nodig. We hebben nu zo’n tweehonderd proposities  gezien. Daarvan zijn er nu drie door de selectie heen gekomen, zoals NET2GRID. En er zijn op dit moment nog een stuk of tien voorstellen van bedrijven of projecten die serieus kans maken om in onze ANET-portefeuille te komen. De rest is afgevallen.”

Naast die directe beleggingen bouwt APG met partner Rockstart een portefeuille op van vijftig startups. Waar beleggen jullie zoal in?

“Rockstart selecteert deze groep in de komende vijf jaar. Elk jaar worden gemiddeld acht tot tien startups toegevoegd. Die zijn op allerlei manieren bezig met het digitaliseren van de energietransitie door data-toepassingen en digitale technologieën. Denk aan energiezuinige huizen, slimme meters of software voor netbeheerders die ze helpt hun energienetwerk beter aan te sturen. Via Rockstart hebben we nu onder andere belegd in Starke Energy, een bedrijf dat ‘slimme’ batterijen maakt die energie gebruiken wanneer die nodig is maar deze terug leveren aan het net wanneer er een overschot is. Een andere investering betreft Bia Power, een bedrijf dat software maakt die kan zien wanneer er op het stroomnet sprake is van pieken of dalen in vraag en aanbod. Zo kunnen consumenten optimaal laden, waardoor het elektriciteitsnet in balans blijft en accu’s langer meegaan. Van deze uiteindelijke groep van vijftig zal een deel succesvol doorgroeien en wellicht weer bij ons aankloppen voor vervolgfinanciering. Datzelfde geldt voor de bedrijven waar wij direct in hebben belegd. We hebben voor deze vervolginvesteringen al een deel van die 250 miljoen euro opzijgelegd; dat geld noemen wij ‘dry powder’.”

Is beleggen in startups die innoveren op gebied van energietransitie niet veel te risicovol voor een pensioenfonds? Je moet maar afwachten of zo’n belegging rendement oplevert.

“Dat laatste is waar. Voor APG staat voorop dat we de deelnemers van onze pensioenfondsen altijd van een goed pensioen kunnen voorzien. Tegelijk willen we bijdragen aan een leefbare, duurzame wereld. Die twee uitgangspunten gaan uitstekend samen, is onze ervaring. Ook als je belegt in de energietransitie. Maar binnen deze sector staat voor ons als belegger het rendement echt voorop, zodat we altijd de pensioenen kunnen garanderen. Wat betreft de risico’s: op korte termijn zijn die er wel degelijk. Maar op lange termijn middelen de risico’s zich uit. Het risicoprofiel, dus de vergoeding voor het risico dat je neemt, is op lange termijn gelijk aan dat van andere beleggingen.”

Van welke rendementen gaan jullie uit?

“Het is nu nog te vroeg om concrete percentages te noemen. Maar ook hier gaat de kost voor de baat uit. De rendementen volgen de bekende J-curve: eerst maak je verlies, maar na enige tijd kan de omzet dan wel de winst exponentieel versnellen. Maar dan heb je het dus wel over de lange termijn. Aan iedere potentiële belegging worden uiteraard rendementseisen gesteld. Voor bedrijven, initiatiefnemers, projectmanagers met een financieringsbehoefte bevat de financieringswijzer van de taakgroep financiering van het klimaatakkoord[1] een aantal concrete indicaties van mogelijke looptijden, bedragen, rentemarges en rendementseisen.”

Wouter Bos, topman van Invest-NL dat ook innovatieve bedrijven in de energietransitie wil financieren, verwacht dat 70 tot 80% van zijn investeringen het niet gaat redden. Is dat niet frustrerend?

“InvestNL helpt innovatieve ondernemers door het wegnemen van knelpunten voor opschaling en groei. Daarmee proberen ze de financieringsbereidheid te vergroten, omdat de ideeën van ondernemers soms zo vernieuwend en risicovol zijn dat marktpartijen er nog niet in durven stappen. Ook in onze startup-portefeuille van Rockstart zullen niet alle startups succesvol zijn. Maar door breed gespreide portefeuille worden risico’s verkleind en worden verliezen gecompenseerd door successen. Daarnaast is onze startup-portefeuille een relatief klein onderdeel van onze ANET-portefeuille waardoor het neerwaartse risico eveneens is beperkt. Het biedt echter wel een mogelijkheid om deel uit te maken van een of meer startups die wel succesvol zijn.”

Feiten & Cijfers

In welke initiatieven die moeten bijdragen aan de energietransitie, belegt ANET?

Het ABP Nederlands Energietransitiefonds (ANET) is opgericht voor beleggingen in relatief kleine projecten en bedrijven die zich richten op (technologische) oplossingen voor de energietransitie. ANET kan in alle ontwikkelingsfasen van een bedrijf bijdragen aan de financiering, van startkapitaal tot beursgang. Aansluitend op het Klimaatakkoord heeft de financiële sector, waaronder ABP, in 2019 toegezegd actief bij te dragen aan de financiering van de Nederlandse energietransitie. ANET belegt inmiddels in slimme warmtenetten in een viertal grote Nederlandse gemeenten, het Nederlands bedrijf Net2Grid dat technologie levert aan bedrijven in de energiesector en klanten inzicht direct biedt hun actuele en toekomstige energieverbruik. Tevens belegt ANET in een tiental startups, zoals Starke Energy, Bia Power en Soolutions, die met hun product, service of toepassing, oplossingen ontwikkelen voor de Nederlandse energietransitie met als doel deze bedrijven te ontwikkelen en op te schalen. 

Voor hoeveel?

Op dit moment zo’n 60 miljoen euro.

Wat levert dat op aan rendement?

Over deze korte termijn is daar nog niets over te zeggen. ANET verwacht op lange termijn een rendement te kunnen leveren dat vergelijkbaar is met het rendement van beurgenoteerde aandelen. Aan iedere potentiële ANET-belegging worden rendementseisen gesteld. Voor bedrijven, initiatiefnemers, projectmanagers met een financieringsbehoefte bevat de financieringswijzer van de taakgroep financiering van het klimaatakkoord een aantal concrete indicaties van mogelijke looptijden, bedragen, rentemarges en rendementseisen, deze zijn indicatief en afhankelijk van marktomstandigheden.