De politiek mag er dan jaren over steggelen hoe je ervoor kunt zorgen dat vrouwen financieel zelfstandiger kunnen worden; Annette Mosman en journaliste Lynn Berger zijn in pakweg een uur al aardig op weg naar de oplossing. Frictie is de bottleneck, flexibiliteit het sleutelwoord, vatten ze respectievelijk hun probleemanalyse en oplossing bondig samen. Annette Mosman: “Werkgevers kunnen hierin veel initiatieven nemen.”
Als Topvrouw van het jaar zet Annette zich dit jaar in om de financiële onafhankelijkheid van Nederlandse vrouwen op de kaart te zetten. Als onderdeel hiervan wandelt zij met een aantal vrouwen die nauw bij dit onderwerp betrokken zijn, om perspectieven uit te wisselen. Deze inzichten neemt Annette mee in het schrijven van het manifest dat in september aan de politiek aangeboden wordt.
Voor de overheid lijkt het probleem tamelijk overzichtelijk. Nederland vergrijst, de arbeidsmarkt kampt met grote tekorten. Maar hee, 70 procent van de vrouwen heeft toch een deeltijdbaan? Daardoor zijn ze financieel vaak minder onafhankelijk dan mannen. Niet alleen nu, maar ook later: er gaapt een gat van 40 procent tussen het pensioeninkomen van mannen en vrouwen. Dus als vrouwen nou meer gaan werken, los je twee problemen in een klap op.
Maar zo eenvoudig ligt het niet, aldus Lynn Berger, auteur en journalist bij De Correspondent. In haar meest recente boek, Ik werk al (ik krijg er alleen niet voor betaald), legt ze het nog eens helder uit. Naast hun betaalde baan besteden vrouwen gemiddeld ruim 26 uur per week aan zorg voor de kinderen, het huishouden en/of mantelzorg. Dus hoezo meer ‘werken’? Bovendien: zonder al die onbetaalde arbeid zou de economie instorten. Op Bergers verzoek rekende het Instituut voor Publieke Economie uit wat de waarde van deze gratis zorg is. Als we voor huishoudelijke taken het minimumloon zouden krijgen, voor de zorg voor kinderen het bedrag dat gastouders ontvangen en voor mantelzorg een vergoeding uit de Wet Langdurige Zorg, komt dat nu al neer op 215 miljard euro per jaar. Een kwart van het BBP. En intussen neemt door de vergrijzing het beroep op mantelzorg zienderogen toe.
Kortom, de samenleving moet met een andere – waarderende – blik naar zorgtaken gaan kijken. Als Topvrouw van het Jaar 2022 ziet Annette Mosman hierbij voor zichzelf een voortrekkersrol. “Met creatieve oplossingen kunnen werkgevers meer flexibiliteit bieden.”
Wat is er nodig om zorgtaken niet alleen meer te waarderen, maar ook makkelijker te kunnen realiseren?
Lynn: “Om te beginnen moet het zorgverlof worden uitgebreid, voor mannen én vrouwen. En tijdens dat verlof moet de pensioenopbouw gewoon doorlopen. Dat is deels een kwestie van wetgeving, maar werkgevers en sociale partners kunnen daar natuurlijk ook veel initiatieven in nemen. Verder moet kinderopvang een basisvoorziening worden.”
Annette: “Er moet op verschillende fronten iets gebeuren. Er is veel beleid vanuit de overheid, maar laten we daar vooral niet op wachten. Want in feite gaat het om frictie. Werk en zorg combineren betekent niet dat je dan maar een dag minder gaat werken: er is flexibiliteit en solidariteit nodig om ook binnen een fulltime contract zorgtaken te kunnen doen.”
Lynn: “Dat vergt van werkgevers het besef dat werknemers mensen zijn met zorgtaken, dat ze daar tijd en energie voor nodig hebben. En het vertrouwen dat werknemers hun werk graag goed willen doen. Je kunt gewoon afspreken: dit is het werk waarvan wij vinden dat het af moet. Geef mensen de kans om hun betaalde werk om hun onbetaalde werk heen te plooien, in plaats van andersom.”
Flexibiliteit bieden is dus de oplossing?
Lynn: “Door de vergrijzing wordt dat in de komende decennia steeds belangrijker. Iedereen moet gaan mantelzorgen. Dat is nu echt belabberd geregeld in Nederland. Werknemers hebben twee weken zorgverlof tegen 70 procent van het loon en zes weken onbetaald, dat is voor veel mensen niet te doen. Het is een taak van de overheid, maar ook van werkgevers, om mee te denken met werknemers: hoe combineer je zorg en werk op zo’n manier dat je er niet aan onderdoor, of financieel op achteruit gaat?”
Annette: “Juist voor kantoorwerk, zoals bij APG, moet flexibeler werken lukken. Het is aan de werkgever om een veilige omgeving te creëren waarin een medewerker het gesprek daarover kan aangaan. Manager en medewerker moeten samen oplossingen kunnen bedenken. ‘Wij willen graag dat jij een dag extra gaat werken, wat heb jij nodig om dat te realiseren?’ Wees creatief. Denk niet in vaste kantooruren. Trek de salarissen van mannen en vrouwen gelijk. Maak het mogelijk om verlof te doneren aan een mantelzorgende collega. Flexibiliteit betekent niet dat álles kan. Maar ik ben ervan overtuigd dat er wel veel mogelijk is.”
Helpt de invoering van een basisinkomen ook om werk en zorg beter te kunnen combineren?
Lynn: “Er wordt vaak gedacht dat vrouwen alleen financieel onafhankelijk kunnen worden als ze meer betaald gaan werken. Maar een basisinkomen zou vrouwen én mannen in staat stellen om voor hun kinderen of ouders te zorgen. Bovendien lost het andere problemen op, je bent dan in een keer van alle toeslagen af. Het is de vraag of een basisinkomen zoveel meer zou kosten dan wat we nu aan uitdijende regelingen hebben.”
Annette: “Met een basisinkomen krijgt niet-betaald werk meer waardering.”
Lynn: “Precies. Als je nu noodgedwongen stopt met werken omdat je fulltime moet zorgen, is er niks. Maar je vervult wel een belangrijke rol in de samenleving. Dus voor die groep moet er een basisinkomen, een zorginkomen of een mantelzorgpensioen komen. Iéts dat erkent; jij bent hard aan het werk en wij vinden dat jij daarom geen armoede moet lijden.”
Annette, als Topvrouw van het Jaar 2022 wil jij je inzetten om vrouwen financieel zelfstandiger te maken. Hoe ga je dat aanpakken?
Annette: “Rond het thema financiële onafhankelijkheid ga ik een aantal dingen doen. Als startpunt verzamel ik data en feiten en deze vat ik samen in een whitepaper. Verder ga ik wandelen met deskundigen en hou ik een rondetafelgesprek met experts om op verschillende niveaus tot oplossingsrichtingen te komen. In samenwerking met Kandoor en middels een social media campagne wil ik bewustwording onder vrouwen en gezinnen vergroten over het belang van financiële onafhankelijkheid en informatie verstrekken. En tot slot presenteer ik een manifest op de avond dat de Topvrouw 2023 bekend wordt gemaakt, gericht aan de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. We moeten dit samen aanpakken. Als werkgever kan APG hierbij een voorbeeldrol vervullen.”
Lynn: “Eigenlijk moet je ook het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap erbij betrekken. Als kinderopvang een gratis basisvoorziening wordt die net zo toegankelijk en vanzelfsprekend is als school, is dat een belangrijk middel om vrouwen financieel onafhankelijk te maken Dan stel je ze in staat om meer te gaan werken. In Finland gaan kinderen vanaf 1 jaar naar de crèche en iedereen vindt dat daar de normaalste zaak van de wereld.”
Annette: “Dat vind ik een goed idee, kinderen pas vanaf 1 jaar naar de crèche laten gaan. Dat lost meteen het personeelsgebrek in de kinderopvang op. Want voor baby’s heb je één verzorger op drie kinderen nodig.”
Lynn: “Maar vanaf 1 jaar mag een medewerker al vijf kinderen opvangen.”
Annette: “Werkgevers moeten ouders dat eerste jaar dus ouderschapsverlof geven.”
Lynn: “En dat verlof moet over beide partners gelijk verdeeld worden.”
We moeten zien wat er nodig is, en vervolgens onze samenleving daarop inrichten?
Annette: “Ja, ik pleit voor een holistische langetermijnvisie. Na de zorg voor jonge kinderen kun je een tijd meer werken en dus meer verdienen, en dan komt de mantelzorg in je leven. In het nieuwe pensioenstelsel is het mogelijk om 10 procent van je pensioen, een lumpsum, in een keer op te nemen. Bijvoorbeeld om je hypotheek af te lossen of om een reis te maken. Vanuit die holistische gedachte zou je als samenleving kunnen nadenken over mogelijkheden om ook in andere, eerdere levensfasen over een financiële reserve te kunnen beschikken. Omdat je mantelzorg wilt verlenen, of omdat je je op je 50e wilt omscholen tot een beroep waarin je langer kunt doorgaan. Steeds meer mensen blijven na hun 67e nog een paar dagen werken. We moeten dus met een meer holistische blik naar de levensloop, naar de realiteit kijken. Ook zo creëer je flexibiliteit.”
Kunnen jullie zelf werk en zorg goed combineren?
Annette: “Toen mijn kinderen klein waren, werkte ik vier dagen. Daarna fulltime. Het was wel schipperen, maar het lukte.”
Lynn: “Ik werk ook fulltime, maar het maakt niet uit wanneer ik dat doe. Dus als er een kind ziek is, kan ik dat makkelijker opvangen. Mijn partner zorgt evenveel voor de kinderen. Maar het is een kaartenhuis, dat zie ik ook bij andere gezinnen. We willen niet terug naar: ‘man werkt, vrouw zorgt voor de kinderen’. Maar wat dat systeem wel erkende, was dat de zorg voor het gezin veel tijd kost. Nu regelt iedereen het met houtje-touwtje oplossingen. Want zorg is een privézaak, dat telt niet mee. Wat meetelt, is betaald werk. Dat is totaal onrealistisch. Het is toch in het belang van de maatschappij dat ouders goed kunnen zorgen voor hun kinderen? Zij zijn de werkgevers en werknemers van de toekomst.”
Wat is het belangrijkste inzicht dat jullie van elkaar hebben opgedaan?
Lynn: “Ik begrijp nu welke rol APG als grote werkgever kan hebben. Een manifest schrijven, ministers influisteren, zaken benoemen en expliciet maken...”
Annette: “Mijn inzicht is dat het eigenlijk gaat om frictie. Je kunt wel een of twee dagen inleveren om te zorgen, maar je voelt toch de verantwoordelijkheid voor je werk. Dat wil je óók goed doen. We moeten gezamenlijk – overheid, politiek, werkgevers en werknemers – de maatschappij handiger inrichten.”
