Zijn Nederlanders financieel kwetsbaarder dan vroeger?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Thijs Knaap, hoofdeconoom bij APG, over de vraag of Nederlanders financieel kwetsbaarder zijn dan vroeger.

Vorig jaar was 60 procent van de Nederlanders financieel kwetsbaar of ongezond. In 2021 was dit nog 50 procent. Iets meer dan de helft (54 procent) van de huishoudens kan alle rekeningen probleemloos betalen, tegenover 65 procent in 2021. Dat blijkt uit onderzoek naar de financiële gezondheid van Nederlandse huishoudens dat Deloitte samen met het Nibud en Universiteit Leiden uitvoerde. Betekent dit dat er sprake is van een neerwaartse trend?

Slecht jaar
“2022 was op financieel vlak voor veel mensen een slecht jaar”, aldus Knaap. “We zagen hoge inflatie en dalingen van het reële loon (het beschikbaar inkomen na correctie voor inflatie, red.). Als gevolg daarvan hebben mensen aan het eind van de maand minder geld over. Volgens het Nibud is de situatie dit jaar wat verbeterd door de in veel sectoren doorgevoerde loonsverhogingen en de stijging van het minimumloon.” Het Nibud beschouwt 2023 dan ook als een jaar waarin mensen moeten bijkomen van de klap van 2022. Doordat veel mensen de afgelopen tijd hebben moeten interen op hun spaargeld, kan Knaap zich voorstellen dat een grote groep nu juist kwetsbaarder is dan één of twee jaar geleden. Kijken we verder terug, bijvoorbeeld naar de jaren tachtig – gekenmerkt door economische krimp, werkloosheid en bezuinigingen – dan zijn we nu echter minder kwetsbaar. Knaap: “We zitten in een opgaande lijn met af en toe een knikje naar boven of juist naar beneden, zoals we net hebben gehad.” 

Dan is er de vraag wat kwetsbaar precies inhoudt. Volgens Knaap betekent het doorgaans niet dat je langzaam maar zeker aan het eind van je budget komt, maar dat dit met een schok gebeurt. Te denken valt aan het verlies van een baan, ziekte of een scheiding. “Dit soort schokken zijn er altijd geweest, en de vraag is wat je eraan kunt doen. Een deel van de oplossing ligt bij een sociaal vangnet en toegankelijke gezondheidszorg. De andere component is weerbaarheid: kun je je weren tegen een schok, bijvoorbeeld door het vinden van een (nieuwe) baan? Wat dat betreft is het weleens erger geweest. Nu is de werkloosheid ongeveer 3,6 procent. In de jaren tachtig was dat vele malen hoger, zeker onder jongeren. Die weerbaarheid is nu dus best groot.”

Kloof
Een andere positieve ontwikkeling is de situatie van ouderen. “Die hebben traditioneel gezien veel minder opties omdat ze doorgaans niet meer kunnen werken. Gelukkig hebben we in Nederland een stelsel van pensioenen en AOW ingericht, waardoor er hier maar heel weinig armoede onder ouderen bestaat.”

Er is in Nederland nog wel een kloof tussen mannen en vrouwen, maar die wordt langzaamaan gedicht. “Vrouwen zijn gemiddeld al hoger opgeleid dan mannen en het aantal vrouwen dat zelfstandig een inkomen verdient, neemt toe. Dat verhoogt de weerbaarheid onder vrouwen. Dit zijn allemaal verbeteringen die er opgeteld voor zorgen dat de financiële kwetsbaarheid van Nederlanders gemiddeld genomen geringer is dan vroeger.”

Tegelijkertijd schuilt het gevaar in dat ‘gemiddeld genomen’, vervolgt Knaap. “Want is de situatie van Nederlanders die het wat minder breed hebben, ook verbeterd? Daar kun je wel wat zorgen over hebben. Zo kunnen mensen met bijvoorbeeld een flexcontract moeilijker een schok opvangen.” Dit raakt ook aan de kloof tussen zogeheten ‘insiders’ en ‘outsiders’, waarbij de insiders (degenen met een baan) meer gebaat zijn bij loonsverhoging dan bij de uitbreiding van werkgelegenheid naar de ‘outsiders’. “Dat is van alle tijden, maar voor een baan heb je niet alleen intellectueel kapitaal nodig maar ook in toenemende mate sociaal kapitaal. Dan gaat het er dus om of je weet hoe je je moet gedragen, hoe dingen werken binnen een bedrijf en bij wie je moet zijn voor vragen. Het risico bestaat dat mensen die dat lastig vinden, steeds meer buiten de boot vallen. In veel opzichten is de situatie nu dus beter dan in de jaren tachtig, maar dat betekent niet dat iedereen in staat is uit zichzelf mee te komen.”

Jongeren
Het onderzoek van Deloitte wijst ook uit dat jongeren relatief vaak financieel kwetsbaar zijn. Dat heeft volgens Knaap te maken met het verschil tussen solvabiliteit (dat aangeeft of je op termijn aan je betalingsverplichtingen kunt voldoen, red.) en liquiditeit. “Jongeren zijn enorm solvabel want ze hebben nog een heel werkend leven voor zich waarin ze misschien wel honderdduizenden euro’s gaan verdienen. Alleen, die hebben ze nu nog niet, dus voor veel jongeren is het gebrek aan liquide middelen een probleem. Maatregelen die zij kunnen treffen, komen nauw overeen met wat pensioenbeleggers doen om liquiditeitsproblemen te vermijden: zorg voor een spaarbuffer en hou in de gaten of die niet te snel opraakt. Door de arbeidsmarktkrapte is het voor jongeren nu relatief makkelijk om een bijbaan te nemen, en zo hun financiële weerbaarheid te vergroten. Als jongere kun je daarom beter nu in de financiële problemen zitten dan in de jaren tachtig.”