Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: hoofdeconoom Thijs Knaap over de gevolgen voor de wereldhandel van de Inflation Reduction Act: de wet die het Amerikaanse congres in de zomer van 2022 aannam om de inflatie te beteugelen. ”Als het multilateralisme stuk gaat, is dat voor investeringen en handel eigenlijk altijd slecht.”
Als onderdeel van de Inflation Reduction Act wordt 391 miljard dollar vrijgemaakt voor uitgaven op het vlak van energiezekerheid en klimaatverandering. Van dat bedrag is 270 miljard dollar bestemd voor subsidies en belastingvoordelen, onder andere voor elektrische auto’s en hernieuwbare energie. Voorwaarde is dan wel dat belangrijke onderdelen uit de VS komen en ook de assemblage daar plaatsvindt. Dat is tegen het zere been van onder andere de EU. Want door miljarden uit te trekken voor de bescherming van Amerikaanse industrieën, schendt Amerika internationale handelsverdragen en ontstaat een ongelijk speelveld waar bedrijven die niet in de VS produceren, nadeel van ondervinden. Die eenzijdige manier van opereren door de VS past in een patroon dat zich al langer aftekent, zegt Knaap.
Dwarszitten
“Na de Tweede Wereldoorlog hebben we voor de wereldhandel een effectief juridisch systeem opgebouwd. Daarin kunnen de Wereldhandelsorganisatie – de WTO – en in mindere mate het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank bij geschillen tussen landen arbitrage toepassen, waarbij grote landen zich aan dezelfde spelregels moeten houden als kleine landen. Dat heeft sinds de jaren ‘40-50 goed gewerkt en voor globalisering gezorgd. De Amerikanen zijn zich echter steeds minder gaan schikken naar dit systeem en die ontwikkeling is al heel lang gaande.”
Bij de Amerikanen heeft nu het idee postgevat dat dit model niet geschikt meer is voor de komende eeuw, zegt Knaap.
“Dat is met name omdat China zich altijd aan de regels heeft gehouden, maar daarmee heel snel heeft kunnen uitgroeien tot een gevaarlijke tegenstander – met behulp van Amerikaanse technologie en Amerikaans kapitaal. De VS willen die opmars stoppen en dat kunnen ze niet anders doen dan door het hele systeem te torpederen. Dat gebeurde al onder president Trump, die allerlei handelsmaatregelen tegen China afkondigde die illegaal waren onder de WTO-regels. Maar Biden zet dat beleid voort en heeft er bovendien nieuwe ‘Buy American’-maatregelen aan toegevoegd. In het verleden zou dan arbitrage plaatsvinden tussen Europa en de VS, waarbij een rechter maatregelen toetst op naleving van het handelsverdrag. Maar Amerika is steeds minder bereid om zich te schikken naar het oordeel van niet-Amerikaanse rechters. Die beweging naar meer soevereiniteit blijft overigens niet beperkt tot de VS. Brexit is ook een voorbeeld en ook met Nederland is het bijna onmogelijk geworden om nieuwe handelsverdragen af te sluiten.
Geld afgepakt
Een afbraak van het multilaterale systeem tussen landen dus, en volgens Knaap is dat niet zonder risico.
“Als de EU haar industrieën óók gaat beschermen, wordt de wereldeconomie in zijn geheel minder efficiënt. In dat geval ontstaat overcapaciteit en dat is vanuit economisch perspectief nooit handig. Ook voor APG als belegger is het een achteruitgang. Als belegger wil je toch een soort juridische garantie dat er niet zomaar geld van je afgepakt kan worden. Vroeger had je daar meer middelen voor. Nu ben je er afhankelijk van of een lokale rechtbank zich wil schikken naar een internationaal verdrag. Dat maakt beleggen in zo’n land minder veilig, waardoor de wereldwijde mogelijkheden voor ons om pensioengeld te investeren, beperkter worden.”
Voorvechters van vrijhandel
Dat Europa de VS ‘met gelijke munt terugbetaalt’ en de wereldhandel zo steeds meer terechtkomt in een neerwaartse spiraal van protectionisme, is volgens Knaap niet helemaal ondenkbeeldig.
“Met name de Fransen voeren graag industriepolitiek (ondersteunen en stimuleren van nationale industrieën door de overheid, red.) en houden niet zo van vrijhandel. De Britten waren altijd de leider van het vrijhandelsblok, maar nu het Verenigd Koninkrijk geen lid meer is van de EU, moeten Nederland en wellicht de Scandinavische landen die rol innemen. De stem van de voorvechters van vrijhandel is daardoor minder invloedrijk geworden, dus het is heel goed mogelijk dat Europa tegenmaatregelen gaat nemen.”
Tegelijkertijd is het volgens Knaap ook weer niet zo dat er geen enkele ruimte is voor nieuwe afspraken tussen Europa en de VS.
Beter huwelijk
“China en de VS praten eigenlijk niet, daar worden gewoon over en weer handelsmaatregelen afgekondigd. Wat dat betreft hebben de VS en Europa een beter huwelijk, waardoor er meer ruimte is om elkaar tegemoet te komen. Er ís ook nog wel een deal te verzinnen, want de Amerikanen hebben ons op bepaalde terreinen nodig – ze willen bijvoorbeeld dat we geen chips meer leveren aan China. Maar dan krijg je dus toch bilaterale verdragen tussen grote landen of blokken. Het multilateralisme gaat op die manier langzaam maar zeker stuk en je komt terecht in een wereld waarin grote geopolitieke blokken elkaar de voet dwars zetten of deals maken. Voor investeringen en handel is dat eigenlijk altijd slecht, omdat je nooit weet wie ergens volgend jaar de baas is en welke regels er dan gelden.”