Wat als de EU olie en gas uit Rusland gaat boycotten?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Peter Verbaken, Hoofd van APG’s Team Grondstoffen, over de gevolgen van een boycot van Russische energie.

Een gas- en olieboycot vormt geen onderdeel van het meest recente sanctiepakket tegen Rusland, maar is wel een stok die de EU achter de hand houdt. Volgens een rapport van het Centraal Planbureau zal Nederland flink worden geraakt als Brussel zo’n verbod instelt. Moeten we daarom bang zijn voor zo’n boycot? Of zullen de gevolgen alleszins meevallen, zoals hoogleraar economie Sweder van Wijnbergen in de Volkskrant betoogt?

Om te beginnen stelt Verbaken dat de situatie in Oekraïne hem raakt: “Het is verschrikkelijk om te zien hoe de mensen in Oekraïne lijden onder het oorlogsgeweld en hoe het land langzaam maar zeker verwoest lijkt te worden. Ik volg het al vanaf het begin op de voet, juist ook vanwege de invloed die het heeft op mijn werk, en ik hoop van harte dat er snel een einde aan komt.”

Steenkool als alternatief
Door de grote Europese afhankelijkheid van Russisch gas, zal een gasboycot harder aankomen dan een olieboycot, zegt Verbaken. “In Nederland hebben we geluk gehad met een zachte winter. Eind vorig jaar, nog voor de Russische inval in Oekraïne, vond er al een enorme stijging van de gasprijs plaats omdat de voorraden zo laag waren. Door de zachte winter en een toename van Russische gasleveranties konden we de winter doorkomen. Maar nu is het zaak om in de zomer de gasvoorraden weer aan te vullen. Als we door een verbod op de import van Russisch gas de voorraden niet op tijd op peil kunnen krijgen, is een alternatief plan nodig. Van Wijnbergen noemt het gebruik van steenkolen als oplossing. In theorie is dat inderdaad mogelijk, al gaat het natuurlijk in tegen het huidige klimaatbeleid. Maar het valt niet uit te sluiten dat de politiek in deze uitzonderlijke situatie toch besluit om van gas op steenkolen over te gaan.”

De vraag is of steenkolen het wegvallen van Russisch gas kunnen opvangen. Verbaken denkt van niet. “In de praktijk zal blijken dat je ook wat aan de vraagkant moet doen. Je ziet bijvoorbeeld nu al de overheidscampagne ‘Zet ook de knop om’, met als doel dat huishoudens de thermostaat een graadje lager zetten. Een derde van de gasvraag in Nederland komt echter van de industrie. Om die vraag omlaag te krijgen, valt niet uit te sluiten dat grote industriële gasverbruikers worden gedwongen minder gas te verbruiken. Zoiets valt zeker voor te stellen als de Nederlandse gasvoorraden deze zomer niet worden bijgevuld met Russisch gas. Het dwingen van de industrie om minder gas te verbruiken is wel een radicale maatregel van het soort dat we sinds de jaren zeventig, met de oliecrisis en de autoloze zondagen, niet meer hebben gezien.”

Olieschaarste
In het geval van olie is het een iets ander verhaal. Mocht de EU geen olie meer importeren uit Rusland, dan zullen China en India de Russische olie met fikse kortingen opkopen, verwacht Van Wijnbergen. Gevolg daarvan is dat beide Aziatische grootmachten minder niet-Russische olie hoeven te importeren vanuit de wereldmarkt en er daarom ook geen olieschaarste zal ontstaan. In theorie heeft Van Wijnbergen daar een punt, maar de praktijk kan weleens stroever uitpakken, meent Verbaken. “Het kost Europa zeker een paar maanden om van Rusland over te stappen op andere olieleveranciers. Daarnaast zet het Westen China en India onder druk om niet de redder van Rusland te spelen, zeker na het laatste nieuws over de vele burgerdoden in Oekraïne. Wat ook meespeelt, zijn de zogeheten letters of credit, de financiering die nodig is voor het verschepen van olie. Financiële partijen zullen door de dreiging van sancties en de publieke opinie heel voorzichtig zijn om die uit te geven.” Het lijkt daarom op de korte termijn onwaarschijnlijk dat een olieschaarste kan worden voorkomen doordat China en India meer Russische olie gaan importeren, waardoor er voor de EU-landen meer niet-Russische olie overblijft. 
   

Forse ingrepen
Verbaken denkt dat de visie van Van Wijnbergen wat aan de optimistische kant is als het gaat om de gevolgen van het wegvallen van Russische energie. “Hij mist onder andere de factoren die het verschuiven van de oliestromen complex maken, en dat de gasvraag echt omlaag moet.” Het meest problematisch blijft de boycot van gas. “Het wegvallen van Russisch gas slaat een gat in onze voorraad. Als die in de zomer niet kan worden aangevuld, wordt het probleem steeds kritieker,” zegt Verbaken. “Alsof je op een klif afrijdt. De gasvoorraad kan alleen voldoende worden aangevuld als het lukt voldoende kolencentrales aan te zwengelen, de vraag naar gas omlaag wordt gebracht en hier en daar aanbod van lng (vloeibaar gemaakt aardgas) kan worden aangeboord. Nu wordt alleen nog de bevolking gevraagd zuiniger te doen met gas, maar wat als dat niet voldoende blijkt? Hoever moet je dan gaan om industrieën te dwingen minder gas te verbruiken? En bij welke industrieën begin je? De kern van deze situatie is dat de regering niet aan de bevolking kan uitleggen dat ze hun huizen komende winter niet meer kunnen verwarmen. Om dat te voorkomen zijn forse ingrepen nodig. De zorgen over de impact van een boycot van Russische gas en olie zijn wat mij betreft dan ook zeker terecht. Wat niet wegneemt dat het gezien de huidige situatie, met al het leed dat Rusland aanricht, een goed uit te leggen sanctie tegen Moskou zou zijn. Als die daadwerkelijk wordt ingevoerd, zal er door de regering, de industrie en de Nederlandse bevolking gezamenlijk hard gewerkt moeten worden om de impact die het op ons heeft zoveel mogelijk te beperken.”