In welke mate kan de EU voor haar grondstoffen zelfvoorzienend worden?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Peter Verbaken, Hoofd van het Team Grondstoffen van APG, over de vraag in hoeverre de Europese Unie voor haar grondstoffen zelfvoorzienend kan worden.

Met de aankondiging van president Biden’s Inflation Reduction Act afgelopen augustus werd eens te meer duidelijk dat globalisering op haar retour is. De wet voorziet onder meer in miljardensubsidies voor bedrijven die in de Verenigde Staten investeren in de ontwikkeling van groene technologie en producten als zonnepanelen en elektrische auto’s. Als antwoord deed de Europese Commissie recent twee tegenzetten. De Net-Zero Industrial Act moet de concurrentiepositie van Europese bedrijven bevorderen, terwijl de Critical Raw Materials Act de EU autonomer moet maken wat betreft de productie van grondstoffen. Dat laatste blijkt slechts in beperkte mate mogelijk.

Autoritaire regimes
Helemaal autonoom kan de EU niet worden, stelt Verbaken. “En dat onderkent de Commissie ook. Maar het is wel degelijk haalbaar en belangrijk om minder afhankelijk te worden, en zo te voorkomen dat de afhankelijkheid van met name bepaalde autoritaire regimes op een gegeven moment een probleem wordt. Dat zagen we bijvoorbeeld in Duitsland, waar de industrie zwaar leunde op Russisch gas.” De Critical Raw Materials Act komt er volgens Verbaken in feite op neer dat de EU minder afhankelijk wil worden van andere landen voor wat betreft de aanvoer, verwerking en recycling van grondstoffen die cruciaal zijn voor de energietransitie. De wet heeft als doelstelling dat minstens 10 procent van de grondstoffen in de EU ontgonnen wordt. Voor de verwerking van grondstoffen gaat het om minimaal 40 procent en voor het hergebruik daarvan 15 procent. Bovendien wil de Commissie dat niet meer dan 65 procent van het jaarlijkse gebruik van deze belangrijke grondstoffen uit één land wordt ingevoerd.

Onderdeel van de Critical Raw Materials Act is dat Brussel samenwerkingsverbanden opzoekt met gelijkgestemde landen en regio’s om zo de wereldwijde aanvoerlijnen te spreiden en versterken: de Critical Raw Materials Club. “We kunnen met jaloezie naar de geologische jackpot van de VS kijken, maar feit is dat Europa die niet heeft. En zelfs de VS zal voor een groot aantal belangrijke metalen afhankelijk blijven van import. Voor de EU is het simpelweg niet mogelijk om binnen haar grenzen alle benodigde materialen te winnen. Daarom blijft – naast het zoveel mogelijk zelf produceren en verwerken van grondstoffen – samenwerking en handel met andere landen nodig. Door zoveel mogelijk partnerschappen met andere landen aan te gaan, verklein je de kans dat een autoritair land met een (bijna-)monopolie op een zeldzame grondstof dat als politiek drukmiddel kan misbruiken. De Duitse afhankelijkheid van Russisch gas was een schoolvoorbeeld van een situatie waarin je niet terecht wilt komen.”

Lithium
Grondstoffen waar in Europa behoefte aan is, zijn onder meer koper, ijzer, nikkel en lithium. Voor geen van deze materialen is de EU zelfvoorzienend. Voor lithium, dat belangrijk is voor de productie van accu’s voor onder meer elektrische auto’s, is ze zelfs volledig afhankelijk van import. Er lopen wel meerdere projecten in Europa om daar verandering in te brengen, maar het operationeel maken van een mijn kost minimaal zes jaar. Wat niet helpt, is dat een mijn per definitie een vervuilende industrie is, zegt Verbaken. “Voor de energietransitie zijn enorme hoeveelheden van dit soort grondstoffen nodig. De vraag daarnaar zal de komende tien jaar enorm stijgen.”

Dat vereist het maken van moeilijke keuzes, want hoewel het einddoel heel nobel is, kun je bijna niet voorkomen dat je op de weg ernaartoe vuile handen maakt, vervolgt Verbaken. “De uitdaging is om het vinden, ontginnen en verwerken van deze grondstoffen op een manier te doen die voldoet aan de strenge Europese eisen op het gebied van natuurbehoud en mensenrechten. Voorheen vormden de lage kosten het belangrijkste argument bij de productie van grondstoffen. Nu wordt er ook rekening gehouden met leveringszekerheid, het soort regime in een productieland en het feit dat Europa niet afhankelijk wil zijn van één land.” 

Cruciaal
Verbaken denkt niet dat alle doelen van de Critical Raw Materials Act zullen worden behaald. “Het wordt heel moeilijk voor de EU om met de huidige maatregelen de doelstellingen te halen en minder afhankelijk te worden. Daarvoor zijn de aangekondigde maatregelen nog te veel gericht op het stimuleren van innovatie in onder meer accu-technologie, in plaats van op de productie van de benodigde materialen. Ook innovatie kan de afhankelijkheid verminderen, maar niet zoveel als wanneer vol zou worden ingezet op productie. De wet vormt wel een onderkenning van het probleem van de Europese afhankelijkheid, die door de Russische inval in Oekraïne pijnlijk duidelijk werd. Alleen al daarom is deze wet cruciaal. Brussel zet nu concrete stappen om de risico’s die horen bij afhankelijkheid te verkleinen, en dat is belangrijk om de energietransitie te volbrengen op een manier die standhoudt.”