Heeft een voltijdsbonus het gewenste effect?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: hoofdeconoom Thijs Knaap over de vraag of de voltijdsbonus ertoe leidt dat meer mensen voltijds gaan werken. “Een proef moet je altijd aanmoedigen.”

Vorig jaar waren in Nederland 9,3 miljoen mensen tussen de 15 en 75 jaar aan het werk, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Van die totale beroepsbevolking werkte 48 procent in deeltijd, een percentage dat de afgelopen jaren nauwelijks is veranderd. Onder deeltijd wordt een werkweek van minder dan 35 uur verstaan. Het percentage deeltijdwerkers onder vrouwen is met 70 procent fors hoger dan onder mannen, waarvan 28 procent in deeltijd werkt. In de zorg, het onderwijs en dienstverlenende beroepen is het aantal deeltijdwerkers het hoogst. Vanwege de hoge tekorten in het onderwijs begint het kabinet met een proef door op tien scholen een voltijdsbonus te introduceren. Die houdt in dat leraren die meer willen werken een bonus krijgen. Maar heeft zo’n financiële prikkel wel zin?

Wig
Bij deze vraag speelt het progressieve belastingstelsel van Nederland een belangrijke rol, legt Knaap uit. “Hoe meer je verdient, hoe meer belasting je betaalt en hoe minder toeslagen je krijgt. Dat is op zich prima, maar betekent wel dat de laatste dag van de werkweek, of je nu drie, vier of vijf dagen werkt, het meest is belast. Op die dag verdien je dus relatief het minst.” De economische term hiervoor is de wig, die het verschil aangeeft tussen de loonkosten van de werkgever en het nettoloon van de werknemer. “Die wig kan bij sommige mensen oplopen tot wel 70 procent, wat dus wil zeggen dat je van elke euro die je verdient, maar 30 cent krijgt uitbetaald. Dat komt omdat je loonbelasting betaalt en mogelijk ook nog toeslagen verliest.”

De vraag is of de voltijdsbonus nu de juiste oplossing is om het huidige arbeidstekort op te lossen. “Hierover worden debatten gevoerd in de Tweede Kamer en de grootste onduidelijkheid is de omvang van de wig.” Die is voor iedereen anders en hangt van verschillende factoren af, legt Knaap uit. Bijvoorbeeld van je burgerlijke staat, of je een gezin hebt en in welke gemeente je woont. “Heel veel mensen weten zelf ook niet wat hun wig is, sommigen gaan naar een belastingconsulent om te vragen wat een extra dag werken hen oplevert. Ik vind het idee dat iemand op basis van zo’n voltijdsbonus besluit meer te gaan werken, terwijl de meeste mensen niet precies weten wat het in totaal oplevert, daarom moeilijk voor te stellen.”

Homo economicus
Dat idee komt voort uit het wereldbeeld dat de mens een rationele homo economicus is die precies van elke handeling uitrekent wat de kosten en baten zijn. Maar er spelen behalve het financiële plaatje vaak ook andere aspecten mee, benadrukt Knaap. “Er zijn genoeg mensen die niet de mogelijkheid hebben voltijds te werken, ook niet als ze dat zouden willen. Bijvoorbeeld omdat ze mantelzorg verlenen aan een naaste, ze geen kinderopvang kunnen vinden of een werkgever hen niet meer uren kan bieden. Hoe ga je dat dan oplossen met zo’n financiële maatregel? Het kan, maar ik zie het niet als een heel effectief instrument.” Bovendien kleeft er een groot nadeel aan de voltijdsbonus, aldus de econoom. “Het maakt ons belastingsysteem, waar we toch al weinig zicht op hebben en waarbij je naar een consulent moet om te weten wat je wig is, nóg ingewikkelder.”

Evengoed blijft het een feit dat er een nijpend tekort is aan arbeidskrachten. “Als macro-econoom denk ik heel simpel: als we met z’n allen zitten te schreeuwen om arbeidskrachten, moeten de lonen omhoog. Dat gaat vanzelf, want als er een tekort is op de arbeidsmarkt lopen de lonen vanzelf op.” In het derde kwartaal van dit jaar stegen de cao-lonen met 3,5 procent, aldus het CBS. Knaap: “En de lonen kunnen nog wel verder worden verhoogd. We hebben jaren gehad waarin de lonen helemaal niet zo hard stegen. Het loonaandeel is de afgelopen decennia zeker niet groter geworden, dus zo heel gek is een stijging van de salarissen niet. En het heeft als voordeel dat het belastingsysteem niet nog ingewikkelder en breekbaarder wordt, wat wel een risico vormt bij de voltijdsbonus.”

Proef
Ondanks zijn indruk dat een maatregel als de voltijdsbonus weinig effect heeft en de boel nog ingewikkelder maakt, juicht Knaap de proef toe. “Als die nu enorm succesvol blijkt, kan ik mijn mening bijstellen. Maar als zo’n proef met veel fanfare op jouw school getest wordt, is de kans dat je ervan gehoord hebt groter dan wanneer het de zoveelste maatregel op je inkomstenbelasting vormt. Het is dus moeilijk om een conclusie te trekken op basis van één proef. Toch is het goed dat ze het eerst proberen, want te veel van dit soort maatregelen worden gewoon ingevoerd. Proeven zoals deze moet je daarom altijd aanmoedigen.”