Hebben Nederlanders meer schulden dan andere Europeanen?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: Thijs Knaap, hoofdeconoom bij APG, over hoeveel schuld Nederlanders hebben ten opzichte van andere Europeanen.

Naar verwachting neemt het aantal Nederlandse huishoudens met schulden de komende tijd toe. Oorzaak hiervan zijn de gestegen energieprijzen. Momenteel duurt de schuldhulpverlening te lang en melden te weinig mensen met problematische schulden zich bij de gemeente, stelt minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen). Ze wil er daarom voor zorgen dat huishoudens met beginnende geldzorgen eerder in beeld komen bij hulpverleners. Dit moet voorkomen dat de schulden te hoog oplopen. Hebben Nederlandse huishoudens in vergelijking met andere Europeanen eigenlijk veel schulden?

Grote schuldenaren
Uit cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) blijkt dat van alle Europese nationaliteiten de Zwitsers de meeste schulden hebben, namelijk 255 procent van het beschikbare inkomen. “De Noren en Denen staan daar nog boven. Maar recente data van de Bank voor Internationale Betalingen (de centrale bank van de centrale banken, red.) tonen dat veel van hen de afgelopen tijd hun hypotheek gedeeltelijk of helemaal hebben afgelost vanwege de opgelopen rente”, zegt Knaap. Dat zou betekenen dat inwoners van die beide landen nu een stuk minder schulden hebben én dat Nederland tweede achter Zwitserland staat. De conclusie is dus dat wij volgens deze maatstaf, van totale schulden ten opzichte van het beschikbare inkomen, behoorlijk grote schuldenaren zijn. Ook in internationaal perspectief.”

De ontwikkeling in Scandinavië vormt wel een indicatie dat schulden niet altijd als een probleem moeten worden gezien, vervolgt Knaap. “Een schuld kan een keuze zijn, en als je er vermogen of een hypotheek tegenover hebt staan, is het niet zo erg.” Hiervoor wijst hij op cijfers die de samenhang tussen de schulden en vermogens per land weergeven. “Het mooie is dat Nederland daar óók op nummer twee staat. We hebben na België, geschaald naar beschikbaar inkomen, ook het meeste vermogen na aftrek van onze schulden.” Hierbij moet worden aangetekend dat de OESO pensioen niet als vermogen ziet. “Als dat wel zou worden meegerekend, waren we wellicht het land met het grootste netto vermogen bij huishoudens. Al ontbreekt Zwitserland in deze lijst, mogelijk vanwege het bankgeheim.”

Individuele Nederlanders
Tot zover de macrocijfers. Knaap: “Als maatschappij hebben we veel meer vermogen dan schulden, en we zouden bij wijze van spreken morgen alles kunnen aflossen.” Maar dat geldt niet voor individuele Nederlanders. “Kijken we naar de schulden van de mediane Nederlander (degene met de middelste schuld wanneer alle schulden van Nederlanders van laag naar hoog worden gesorteerd, red.), dan staan we als Nederland in de Europese middenmoot. Dat geeft wel aan dat de schulden die we in Nederland hebben bij een relatief kleine groep zitten, en dan gaat het vooral om hypotheekschulden. Haal je die eruit, dan heeft 61 procent van de Nederlanders helemaal geen schuld. Tegelijkertijd heeft 60 procent van de Nederlanders een hypotheek, het hoogste percentage van Europa.” Dat is vooral een gevolg van de fiscale bevoordeling van huizenbezitters. “Veel lenen voor een duur huis hoeft geen probleem te zijn, totdat het huis ineens 20 procent minder waard wordt en ‘onder water staat’. De Nederlandsche Bank zegt daarom al heel lang dat de leennormen moeten worden aangescherpt en de hypotheekrente moet worden afgebouwd. Dit soort maatregelen zullen ertoe leiden dat de schuld in Nederland minder wordt. Maar het zal nog wel even duren voordat we zakken op de internationale schuldenranglijsten.”

Uit cijfers van het Nibud blijkt dat het aantal Nederlanders met betalingsproblemen nog niet veel hoger ligt dan voorgaande jaren. “Dat is best opmerkelijk, zo na de coronapandemie en met de huidige inflatie”, aldus Knaap. “Al bestond er tijdens de coronacrisis natuurlijk wel inkomenssteun vanuit de overheid, en worden de gevolgen van de energiecrisis nu gedempt door het prijsplafond en belastingverlaging. Mogelijk hadden veel mensen nog wat spaargeld achter de hand dat ze nu moeten aanspreken. Dan kunnen op termijn meer huishoudens tegen schulden aanlopen, zoals de overheid verwacht.” Betalingsproblemen ontstaan volgens het Nibud vooral wanneer het inkomen van mensen stabiel blijft maar de uitgaven oplopen. Knaap: “Dat kan zijn bij mensen met een heel laag inkomen maar ook bij de hoge inkomens, die hun vaste lasten ineens sterk zien stijgen. Dat is precies wat nu speelt, met de inflatie.” 

Complexe economie
De landen die hoog in de schuldenranglijst van de OESO staan, zoals Denemarken, Noorwegen, Zwitserland en Nederland, behoren tot de meest ontwikkelde economieën ter wereld. En dat is geen toeval, vertelt Knaap. “Het hangt namelijk samen met de ontwikkeling en zogeheten financialisering van een land. Als een economie instabiel is, zijn de schulden ook lager. Maar dat is niet per se beter dan een ontwikkelde economie waar je kredieten kunt afsluiten voor de koop van een huis of de start van een bedrijf. Dat Nederland heel hoge schulden heeft, kun je dus ook zien als een teken dat we rijk en succesvol zijn. We leven immers in een zeer complexe economie waarin veel mogelijk is: er zijn banken, je kunt op afbetaling kopen bij Wehkamp en bedrijven zijn bereid krediet te verlenen. Dat is een gevolg van het feit dat we een goed functionerende samenleving vormen met relatief veel onderling vertrouwen. We moeten schulden dan ook niet afschaffen, maar er wel voor waken dat mensen met problematische schulden komen te zitten.”