“Het is heel belangrijk dat dit graanakkoord er is, maar de situatie oogt nog fragiel”

Na de Russische inval in Oekraïne werd het een vaak gebezigde term. Het land was de ‘graanschuur van Europa’. Door het conflict kwam de export van Oekraïens graan goeddeels stil te liggen. Na bemiddeling van Turkije en de Verenigde Naties lijkt het weer mogelijk om graan over de Zwarte Zee uit Oekraïne te krijgen. Wat merkt Nederland hiervan? En wat zijn de vooruitzichten voor de graanprijs? Tijd om enkele vragen over de handel in graan te stellen aan Peter Verbaken, Hoofd van het Team Grondstoffen van APG.

Graan is een verzamelnaam voor de zaden van grassen en omvat onder meer rijst, gerst, tarwe en mais. Oekraïne exporteert vooral die laatste twee. De wereldwijde jaarlijkse productie van tarwe is zo’n 780 miljoen ton, blijkt uit cijfers van het Amerikaanse ministerie van Landbouw. Oekraïne neemt 30 miljoen ton daarvan voor zijn rekening. De EU is de grootste producent, met bijna 140 miljoen ton, op de voet gevolgd door China. Van mais wordt jaarlijks 1200 miljoen ton geproduceerd, waarvan bijna een derde uit de Verenigde Staten komt. Met een jaarlijkse productie van 40 miljoen ton lijkt Oekraïne wat mais betreft z’n naam als graanschuur van Europa waar te maken.

Is Nederland zelfvoorzienend als het aankomt op graan?
“Nederland is niet zelfvoorzienend. Dat komt doordat de landbouwgrond hier geschikter is voor het verbouwen van andere gewassen. Van de tarwe die we hier gebruiken, importeren we daarom ruim 80 procent, vooral uit Duitsland en Frankrijk. Overigens is maar 40 procent van de in Nederland gebruikte tarwe bestemd voor menselijke consumptie, de overige 60 procent is bestemd voor veevoer. Voor mais is dit zelfs 65 procent. Zo’n 20 procent wordt door mensen geconsumeerd en 15 procent van het mais in Nederland wordt verwerkt tot biobrandstof.”

Frankrijk en Duitsland zijn veilige landen met een stabiele export. Hoe komt het dan dat ook Nederland met hogere graanprijzen te maken heeft?
“Granen zijn wereldwijd verhandelbare grondstoffen. Als een grote aanbieder wegvalt, zoals nu tijdelijk Oekraïne, dan heeft dat effect op de wereldwijde prijs van granen, en daarmee ook op de prijs die wij hier in Nederland betalen. Dat is hoe zo’n markt werkt. Je kunt niet zeggen: ‘Mijn import uit Frankrijk is niet beïnvloed dus ik betaal nog eenzelfde lage prijs als een jaar geleden’. Ook de prijs van graan uit landen als Duitsland en Frankrijk wordt vastgesteld aan de hand van de wereldprijs, omdat graan in principe overal naartoe kan worden verscheept. Doordat we onze tarwe vooral uit Frankrijk en Duitsland halen, zullen we hier niet zo snel een graantekort hebben. Maar de graanprijzen liepen aan het begin van de oorlog in Oekraïne ook hier meteen op.”

Het Oekraïense graan gaat normaliter voornamelijk naar Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Kunnen ze daar opgelucht ademhalen nu Turkije en de VN bemiddelen in de export?
“De overeenkomst die eind juli is gesloten, moet nog wel haar waarde bewijzen. Er is nog veel onzekerheid of de stroom schepen ook echt op gang komt om het graan vanuit de Oekraïense havens over de Zwarte Zee naar de plaatsen van bestemming te vervoeren, en dat zonder incidenten. Dat zal de komende maanden moeten blijken. Het is heel belangrijk dat dit akkoord er is, maar de situatie oogt nog fragiel. Denk bijvoorbeeld aan de ontploffingen van een paar dagen geleden op de Russische basis op de Krim. Turkije heeft er wel direct belang bij dat de strijdende partijen zich aan het akkoord houden, want het land is een van de grote importeurs van Oekraïens graan. Het heeft dus, net als Egypte en andere landen in de regio, dat graan echt nodig.”

Valt er iets te zeggen over hoe de prijs van granen zich in de komende maanden zal ontwikkelen?
“Je ziet nu dat in ieder geval de tarweprijs lager is dan voor de Russische inval. Dat is nog steeds relatief hoog, maar niet meer zo extreem hoog als in de eerste fase van de oorlog. De komende maanden zal blijken of het graanakkoord wordt uitgevoerd. Waarnemers hebben goede hoop, waardoor de tarweprijs al flink is gezakt. Mocht het conflict weer escaleren, dan zal de prijs echter zeker weer stijgen. Kort na de zomer vindt de nieuwe oogst plaats in de graanproducerende landen op het noordelijk halfrond. Voor Oekraïne wordt dan duidelijk in hoeverre de oorlog invloed heeft op de graanproductie. Voor alle graanproducenten geldt dat ze voor de oogst afhankelijk van het weer zijn. In Europa is het nu bijvoorbeeld al lang heet en droog, dat kan gevolgen hebben voor de oogst. Uit Amerika komen vooralsnog positieve berichten over de graanproductie van deze zomer. Het weer heeft de potentie om verlichting te bieden als het tot een rijke oogst leidt, maar kan ook een risico vormen en tot verdere krapte en hogere prijzen leiden.”