Kunnen we in Nederland zonder cashgeld?

Actuele kwesties op het gebied van economie, (verantwoord) beleggen, pensioen en inkomen: iedere week geeft een expert van APG een helder antwoord op de vraag van de week. Deze keer: macro-econoom en senior strateeg Maarten Lafeber over de vraag of we in Nederland zonder contant geld kunnen.

De trend was duidelijk de afgelopen jaren; het aantal contante betalingen in onder meer winkels, bioscopen en apotheken daalde stevig ten gunste van het aantal pinbetalingen. De reden? Girale betalingen zijn voor veel ondernemers makkelijk en veilig. Op steeds meer plekken kunnen consumenten daardoor zelfs alleen nog maar met de pinpas of creditcard betalen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de helft van de parkeergarages, meldt De Nederlandsche Bank (DNB). 

Maar diezelfde DNB constateert ook een stabilisatie van de afname van betalingen met cash geld. Na het dieptepunt in 2021, het tweede jaar van de coronapandemie, steeg zowel het aantal contante betalingen als de waarde van deze afrekeningen met munten en biljetten. Sterker, de waarde van alle cashbetalingen nam in 2023 in vergelijking met 2022 met 8 procent toe. Bij pinbetalingen was er ‘slechts’ een groei van 4 procent, melden diverse media op basis van de cijfers van DNB. De vraag waarom we in Nederland niet zonder contante betalingen kunnen, dringt zich dan ook op.

Nuances
“Het is goed om eerst even wat nuances aan te brengen”, zegt Lafeber. Hij pakt de cijfers erbij en constateert dat weliswaar het aantal contante betalingen oploopt, maar dat deze in absolute aantallen dik in de minderheid zijn ten opzichte van het aantal pinbetalingen. “Bovendien is de totale waarde van die pinbetalingen ook vele malen hoger dan die van het contante geld.” Maar dat neemt niet weg dat cash nog altijd een belangrijke rol speelt. “En dat blijft ook nog wel even zo”, zegt de macro-econoom resoluut.

Contant geld speelt volgens Lafeber namelijk op verschillende gebieden een belangrijke rol. “Het helpt mensen bijvoorbeeld bij het budgetteren en grip houden op hun uitgaven.” Zo zijn er nog altijd veel ouderen en minima die regelmatig een bedrag pinnen om boodschappen mee te doen. Op deze manier kunnen zij goed bijhouden wat ze uitgeven en geven ze niet meer uit dan ze bij zich hebben. Lafeber: “Bij digitaal geld is dat veel moeilijker, zeker als mensen naast hun pinpas ook een creditcard hebben waarmee ze makkelijk ook grote uitgaven kunnen doen.” 

Universeel, anoniem, robuust en publiekelijk
Ook als Lafeber wat verder uitzoomt ziet hij de voordelen van chartaal geld naast giraal geld. Hij wijst daarbij naar vier belangrijke eigenschappen: chartaal geld is universeel, robuust, anoniem en publiekelijk. “Met universeel bedoel ik dat contant geld niet discrimineert. Je hebt er geen commerciële bank of bankrekening voor nodig om de transactie te kunnen doen. Banken zijn de laatste jaren erg strikt in het verstrekken van bankrekeningen, niet iedereen komt daarvoor zomaar in aanmerking. Stichtingen bijvoorbeeld. Contant geld gaat aan dat probleem voorbij.”

Bovendien, zo stelt Lafeber, is contant geld ook anoniem. “Wanneer er geen cash meer is, en wij alleen nog met giraal geld boodschappen kunnen doen, verdwijnt ook een stuk privacy. Commerciële banken en grote partijen die het betalingsverkeer regelen kunnen al je transacties zien.”

500 eurobiljet: de Bin Laden van het betalingsverkeer

Maar, realiseert Lafeber zich, privacy heeft ook zijn keerzijde. “Dat liet het 500 eurobiljet zien. Dit biljet werd ook wel de ‘Bin Laden van het betalingsverkeer’ genoemd: je wist dat het er was, maar je zag het nooit omdat het voornamelijk door criminelen werd gebruikt. Het was de reden dat de Europese Centrale Bank (ECB) dit biljet in 2019 uit de circulatie haalde. Dit benadrukt het tweesnijdende zwaard van cash: anonimiteit kan ook nadelen hebben.”

Ondanks dit is de functie van contanten in het onafhankelijk zijn en blijven van commerciële partijen groot. Daar komt volgens Lafeber nog bij dat het contantgeldsysteem ook robuust is. “Wat als de stroom uitvalt of we te maken krijgen met een cyberaanval? Dan kun je niet meer pinnen. Ik – en waarschijnlijk velen met mij – heb daarom ook altijd voor noodgevallen een tientje of vijftigje bij me.” Dan is er in de ogen van Lafeber nog de publieke functie van cash. “Munten en biljetten zijn publiek geld, en worden uitgegeven door de centrale bank. Die houdt er ook toezicht op dat grote banken een landelijk dekkende basisinfrastructuur van bijvoorbeeld geldautomaten verzorgen. Hierdoor kunnen wij erop vertrouwen dat, als we geld willen pinnen van onze bankrekening, dit ook altijd mogelijk is.”

Meer dan eentjes en nulletjes
Dat vertrouwen is ontzettend belangrijk, weet Lafeber. “Het belang van het hebben van vertrouwen in geld kan niet worden overschat. Contant geld is tastbaar en geeft vertrouwen dat geld op de bankrekening echt bestaat. Contant geld is meer dan alleen eentjes en nulletjes op de rekening, je kunt het zien, voelen, vasthouden, en het is daarmee een belangrijk onderdeel voor ons hele monetaire systeem.”

De macro-econoom van APG concludeert dan ook dat de stabilisatie van de afname van betalingen met cash geld een logisch gevolg is van de sterke functie die het vervult, en dat Nederland voorlopig niet zonder contanten kan. “Nederland staat daarin niet alleen. Neem bijvoorbeeld Duitsland. Daar neemt het chartale geld een nog belangrijkere rol in. Deels omdat zij, in tegenstelling tot ons land, minder snel zijn ingestapt op de digitalisering, en minder hebben geïnvesteerd in een goede infrastructuur voor girale betalingen. Nog altijd kun je daar nog niet overal met de pin betalen.” Daarnaast spelen volgens Lafeber culturele verschillen een rol. “Het DDR-tijdperk speelt in Duitsland nog altijd een rol, men is daar een stuk traditioneler en voorzichtiger.”